1. Quyosh nurining intensivligi p-n o‘tishning fotoelektrik xossalari

p–n o‘tishning teskari ulanishi. Bu holatda tashqi kuchlanish manbaining musbat qutbi n-
sohaga ulanadi (2 - rasm). 
2 – rasm. p-n o’tishning teskari ulanishi. 
Kuchlanish manbaining elektr maydoni o‘tishning kontakt maydoni yo‘nalgan tomonga 
yo‘nalgan. Shu sababli potensial to‘siq balandligi ortadi va U
K 
= U
0
ga teng bo‘ladi. Teskari 
kuchlanish qiymatining ortishi p-n o‘tish kengligining kengayishiga olib keladi (
). Amaliy hisoblarda quyidagi ifodadan foydalanish qulay: 
, 
(3) 
bu yerda 
- tashqi maydon ta’sir etmagandagi p–n kengligi, 
- 
yarim o‘tkazgich nisbiy dielektrik doimiysi, 
- elektr doimiy. 
Potensial to‘siqning ortishi diffuziya tokining kamayishiga olib keladi. Diffuziya 
tokining o‘zgarishi eksponensial qonun asosida ro‘y beradi 
. 
(4) 
Dreyf toki potensial to‘siq balandligiga bog‘liq emasligi va I
0
ga teng bo‘lganligi sababli, p-
n o‘tishdan 
o‘tayotgan 
natijaviy 
tok 
. 
(5) 
Teskari ulanishda kontaktlashuvchi yarim o‘tkazgichlardan asosiy bo‘lmagan zaryad 
tashuvchilar chiqarib olinadi (ekstraksiya). Shu sababli teskari tok ekstraksiya toki deb 

---

ataladi. 
p–n o‘tishning volt – amper xarakteristikasi (VAX). p-n o‘tish tokining unga berilayotgan 
kuchlanishga bog‘liqligi I=f(U) volt–amper xarakteristika (VAX) deyiladi. (2.2) va (2.5) lar 
asosida umumiy holda eksponensial bog‘liqlik yordamida ifodalanadi (13 a - rasm). 
. 
(2.6) 
Agar p-n o‘tishga to‘g‘ri kuchlanish berilgan bo‘lsa, U
0
kuchlanish ishorasi – musbat, teskari 
kuchlanish berilgan bo‘lsa esa - manfiy bo‘ladi. U
TUG
0,1 V bo‘lsa eksponensial songa 
nisbatan birni hisobga olmasa ham bo‘ladi va kuchlanish ortishi bilan tok ham eksponensial 
ortib boradi. Teskari kuchlanish berilganda esa -0,2 
V kuchlanish qiymatida tok 
I
0
qiymatiga 
yetib keladi va keyinchalik kuchlanish qiymati o‘zgarmaydi. I
0
 kattaligi shu sababli teskari 
ulangan r-n o‘tishning to‘yinish toki deb ham ataladi. 
a) b) 
3 – rasm. Diodning VAX 
Teskari tok to‘g‘ri tokka nisbatan bir necha darajaga kichik, ya’ni p-n o‘tish to‘g‘ri 
yo‘nalishda tokni yaxshi o‘tkazadi, teskari yo‘nalishda esa yomon. Demak, p-n o‘tish 
to‘g‘rilovchi harakat bilan xarakterlanadi va uni o‘zgaruvchi tokni to‘g‘rilashda qo‘llashga 
imkon beradi. 
Eksponensial tashkil etuvchi 
temperatura ortishi bilan kamayishiga qaramay 
VAX to‘g‘ri shaxobchasidagi qiyalik ortadi (13 b-rasm). Bu hodisa I
0
ni temperaturaga kuchli 
to‘g‘ri bog‘liqligi bilan tushuntiriladi. To‘g‘ri kuchlanish berilganda temperatura ortishi bilan 
tok 
ortishiga 
olib 
keladi. 
Amaliyotda 
p-n o‘tish 
VAXga 
temperaturaning 
bog‘liqligi kuchlanishning temperatura koeffisienti (KTK) deb ataladigan kattalik bilan 
baholanadi. KTKni aniqlash uchun temperaturani o‘zgartirib borib, o‘zgarmas tokdagi p-
n o‘tish kuchlanishini o‘zgarishi o‘lchab boriladi. Odatda KTK manfiy ishoraga ega, ya’ni 
temperatura ortishi bilan o‘tishdagi kuchlanish kamayadi. Kremniydan yasalgan p-n o‘tish 
uchun KTK 3 mV/grad darajani tashkil etadi. 
(2.6) ifoda ideallashtirilgan p-n o‘tish VAX sini ifodalaydi. Bunday o‘tishda p va n-
sohalarning hajmiy qarshiligi nolga teng va tok o‘tish vaqtida p-n o‘tishda rekombinatsiya 
jarayoni sodir bo‘lmaydi deb hisoblanadi. Real o‘tishda esa baza qarshiligi o‘nlab Omga teng 
bo‘ladi. Shu sababli (2.6) ifodaga p-n o‘tishdagi va tashqi kuchlanish U
0
orasidagi farqni 
hisobga oluvchi o‘zgartirish kiritiladi 

---

 (7)