1. Sonning buyni suyak ustki pardasi bilan koplanmagan; tunga karamasdan buyinni kust soxasida suyak usti pardasirivojlangan

Son suyagi buynidan singanda kuyidagi simptomlar xarakterlidir:

Oyosning tashsari rotasiyasi. Bu simptom oyogning gashkariga buralib kolishi va panja tashki kirrasi gorizontal xolatda yotishi bilan belgilanadi. Oyogning ichkari rotasiyasi. Shikastlangan tomonda bemor oyogini ichkariga bura olmaydi. Oyogning tashkariga rotasiyasi fiziologik bulishi mumkin, lekin bemor ichkariga faol rotasiya kila olmasa, bu xolat oyogning singanligidan dalolat beradi. Katta kustga bosilganda ogriq paydo bulishi. Yozilgan oyogning govoniga yoki katta kust soxasiga urilganda ogriq. seziladi va kuchayadi. Oyoqning kaltalanishi. Oyogning mutlak uzunliga uzgarmagan qolda nisbiy uzunligining 2-4 sm.ga kamayishi (varusli sinmshlarda) kayd etiladi. Girgolav simptomi. Medial sinishlarda chov boglamini ostida son arteriyasining pulsasiyasi kuchayadi. Bemor tovonini yerdan uzmasdan oyogini tizza va chanok-son bukimlarida bukishi mumkin, lekin na oyogni kutarish, na kutarilgan va yozilgangan oyogni ushlab turish imqoniyatiga ega bulmaydi. Varus deformasiyali sinishlarda katga kust Rozer-Nelaton chizigidan yuqorida turadi (kuymich dumbokchasi bilan oldingi yuqori usimtani birlashtiruvchi chizik). Katga kustning chukkisi bilan oldingi yuqori usimtani birlashtiruvchi Shumaxer ChIZIRI siljib ketgan medial va vertel sinishlarida kindikning ostidan utadi Kokdpgan sinishlarda yuqorida keltirilgan simptomlar, kupincha, yuzaki rivojlangan buladi yoki umuman kuzatilmasliga mumkin. Bunday bemorlar suyak parchalari bir-biridan ajrab ketmaguncha bir necha kunlab va xaftalab bemalol yurishlari mumkin. Bunday lollarda sinishning doimiy belgisi chov va kust soxasidaga, yurganda kuchayib ketadigan ogriq. xisoblanadi. Ayrim lollarda ogriq. tizza bugimi soxasiga uzatilishi mumkin. Rentgen tekshiruvi asosan ikkita kurinishda: oldidan va yonboshdan utkaziladi, ya'ni koqilgan sinish bor-yuyushgini aniqlash uchun zarur lollarda kushimcha, oyogni maksimal kerilgan va ichkariga yaqinlashtirilgan xolatda tekshiruv utkaziladi. Birinchi yordam. Son suyagining buyni va kust so>;asi singan bemorlarga birinchi yordam ogriqni qoldirish (teri ostiga 1 g morfin yoki promedol eritmasi) dan boshlanadi. Oyogni shina yordamida immobilizasiya kilish shart emas. Bu dolatda oyogni yon yuzalariga kumli krpchalar yoki kichikroq yostiqchalar kuyiladi.

Stasionar sharoitida ogriq.sizlantiriladi: buning uchun chov boylamidan 1,5-2 sm pastki va son arteriyasidan 1,5-2 sm tashqaridagi soxa tanlanadi. Igaa kerakli chukurlikka sanchilib porshen tortiladi, agar qon aralash sinovial suyuklik chiksa, u joyga 20 ml 2%li novokain eritmasi yuboriladi.

Son suyagi buynining medial k;okilmagan varus s i n i sh l a r i n i davolash. Bunday sinishlarni davolash ancha qiyinchiliklarga ega. Immobilizaniyaning murakkabligi va nokulay maxalliy anatomik xolatni inobatga olganda kapital va subkapital sinishlarning bitish sharoiti yaxshi emas. Suyakni bitish jarayoni 6-8 oy davom etadi. Katta yoshdagi bemorlarning bunchalik uzoq, muddatda tushakda bulishi \ar xil asoratlar chakiradi, ya'ni pnevmoniya, yotok yaralar, tromboemboliya kabi asoratlarga duchor kiladi, ularning okibagida qonservativ davolash davrida 20% gacha ulim xolati uchraydi. Kapital va subkapital sinishlarda max.alliy anatomik sharoitning murakkabligi, immobilizasiyaning mustax.kam bulmasligi natijasida suyakning bitishi qiyinchilik bilan boradi va 6-8 oy davom etishi mumkin. Shu bilan bir katorda, katta yoshdagi bemorlarda uzoq, vakt tushakda yotib qolish upkada zotiljam kasalligining kelib chiqishiga, yotok yaralar xosil bulishiga, tromboemboliyaga sabab bulib, yuqori darajada ulim oqibatiga olib keladi. Shuning uchun kariyalarda uzoq, vakt xarakatsizlantirish bilan bogliq. bulgan davolash usullari, ya'ni mustakil ravishda skelet tortmasi, gips boglami kullanilishi mumkin emas.

Son suyagi buynining varusli, koqilmagan sinishlarida jarro>u1ik yuli bilan davolash maqsadga muvofiqdir. Agar jarroxlik usuliga moneliklar bulsa (umumiy axvoli okir yoki sinishgacha bemor yurmagan bulsa), bemorni erta xarakatlantirish lozim. Bemorni erta xarakatlantirishdan maqsad uning xayotini saqlab qolishdir.

Bemorni erta xarakatlantirish usuli. Singan joyni ogriq,-sizlantirib (5-10 kun davomida) katta boldir suyagi dumbogi ostidan kegay utkazilib, oyogda skelet tortmasi kuyiladi. Zarur xolatlarda skelet tortmasi urniga oyogni tinchlantirish maqsadida ikki yoniga kum solingan xaltachalar kuyiladi. Birinchi kunlardanok bemorni tushakda utkaziladi, nafas olish gimnastikasi bajariladi. Singan joy vakti-vakti bilan ogriqsizlantirilib, skelet tortmasi olingandan keyin bemor yonboshga yotkmziladi, utkaziladi, oyogini yotokdan pastga tushiriladi. Umumiy axvoli kuzatib boriladi, zarur muolajalar utkaziladi. 3-daftadan boshlab bemor qultiktayokda yurishni boshlaydi, singan oyogini bosmaydi. Bunday davolash usulida sinish bitmaydi, bemor bir umr qultiktayokdan foydalanadi. Jarroqlik yuli bilan davolash. Jarroxlik muolajasi kechiktirib bulmaydigan kursatmalar buyicha bajariladi. Agar bemor kasalxonaga tushgan kuni operasiya qilinmasa, unda operasiyagacha skelet tortma urnatiladi, oyog standart Beler shinasiga yotkizilib, 6-8 kgyukosiladi. Son suyagi buynidan medial singanda osteosintezning ikkita asosiy usuli mavjud: 1) yopiq (bukimdan tashqari) usul, bunda bukim ichi va singan joy ochilmaydi; 2) Ochiq (bugim ichi) usul, yopiq usul vositasida repozisiya qilib bulmaganda qullaniladi (kupincha bugim kapsulasi interpozisiya bulganda yoki eskirgan sinishlarda). Agar repozisiyadan keyin va osteosintez paytida fiksator xolatini rentgenologik kuzatish imqoniyati bulmasa, Ochiq fiksasiyaga kursatma paydo buladi. Yopiq usuldagi osteosintez max.alliy yoki umumiy ogriqsizlantirish yordamida tortmada yopiq repozisiya qilingandan yoki ortopedik stolda repozisiya qilingandan keyin bajariladi. Uitmen usulida bir zumda repozisiya sshshsh. Yozilgan oyogni to soglom oyog bilan tenglashguncha uzunasiga tortiladi. Oyogni tortish jarayonida ichkariga karab 40-50° gacha rotasiya qilinadi va tashqariga 20° kerib maxkamlanadi. Bemor ortopedik stolda qulay joylashishi lozim, chunki bu xolatda repozisiya xolati saqlanishi va son-chanoq bugimi soxasini 2 ta kurinishda rentgen tekshiruvidan utkazish imqoniyati yaratilishi kerak Osteosintez qilish uchun asosan uch parrakli Smit-Peterson mixidan yoki uning modifikasiyasidan foydalaniladi. Uch parrakli mix mustaxkam osteosintezni ta'minlaydi (164-rasm). 7-10 sm uzunlikda sonningtashqari yuzasida tugri yunalishda tuqimalarni kesish yuli bilan katta kust osti ochiladi. Katta kustning asos soxasida iskana yordamida mixning parraklariga moe ravishda uydimlar xosil qilinadi. Doimiy telerentgen nazorati ostida suyak buynining urtasidan markaziga karab mix yuboriladi. Subkapital sinishlarda istisno tarikasida uch parrakli mixni suyak boshi va chanoq kosasi tubidan xam utkazib, chanoq ichiga 1 -1,5 sm ichkariga yuboriladi. Agar operasiya telerentgen nazoratisiz bajariladigan bulsa, mixni turri yunalishda kiritish muammosi tuqiladi. Bunday xollarda bir necha usullar taklif qilingan bulib, ulardan eng soddasi 2-3 ta yunaltiruvchi yuqon kegayni rentgen nazoratida kiritishdir. Rentgen nazoratidan sung tugri ketgan kegayni tanlab olinib, bu kegay buylab uch parrakli mix krkiladi. Ochiq (bugim ichi) osteosintez umumiy ogriqsizlantirish usuli bilan amalga oshiriladi. Bu usul yopiqusulga Karaganda anchagina shikast yetkazadigan bulib, kup lollarda ulimga olib keladi. Kupincha bunday operasiyadan keyin son suyagi boshining aseptik nekrozi kuzatiladi. Operasiyadan keyingi davolash. Yopiq osteosintezdan keyin gips boglami kuyilmaydi. Oyog tashqariga buralib ketmasligi uchun ikki yoniga kumli yostikchalar kuyiladi. Ochik osteosintezdan keyin esa choklarni olguncha (7-10 kunlar) XII qovurgadan oyogni barmoq. uchigacha orqa longetali gips boglami kuyiladi. Operasiyadan keyingi birinchi kunlardanok bemorni faol olib borish tavsiya qilinadi (yotokda aylantirish, nafas gimnastikasi). 3-4 x.aftalarda bemor qultiktayokda singan oyogka bosmagan xolda turshziladi. Son suyagi boshining aseptik nekrozga uchrashining oldini olish maqsadida 5-6 oy mobaynida singan oyogka bosishga ruxsat berilmaydi (aynikra, subkapital sinishlarda). Mixni odatda operasiyadan bir yil utgandan sung, yani sinish tula qonsolidasiya bulgandan keyin olib tashlanadi. Bemorni mex.nat krbiliyati yopiq usul bilan osteosintez qilinganda 7-18 oyda tiklanadi. Subkagshtal va kapital krkdlmagan sinishlar ancha murakkab guruxni tashkil etadi. Bu sinishlardagi fiksasiyaning murakkabligi va qon bilan ta'minlanishining keskin buzilishi oyogni oylab bosmaslikni takozo qiladi. Barcha zarur qoidalarga buysungan xolda xam 20% bemorlarda subkapital sinishlarni davolashda son suyagi boshinining aseptik nekrozi uchraydi. Shularni inobatga olib, keksalardagi subkapital va kapital sinishlarda osteosintez urniga bugimni almashtirish yoki endoprotezlash afzal xisoblanadi. Xozirgi paytda 70 yoshdan oshgan bemorlarda endoprotezlash operasiyasi kuplab qullanilmokda. Buning afzalligi shunsaki, xastalashgan kariyalarni tezrok oyogda turshzish imqoniyati tugaladi (3-4 xaftadan keyin, agar endoprotezni qotirish maqsadida suyak sementi ishlatilgan bulsa, 3-4 kunlardayokoyogk1a turgizish mumkin), asoratlarning oldini olishda buni katta

axamiyati bor. Son suyagi buynining k o-ki l gan sinishini davolash. Krqilgan sinishlar ajralib ketgan sinishlarga Karaganda yaxshi bitadi. Bir-biri ichiga kirgan suyak bulaklarini ajratmaslik kerak bu katta asorat xisoblanadi. Bemorni davolash taktikasi bulaklarning bir-biriga kirish darajasiga va sinish yuzasining yunalishiga bogliq. buladi. Sinish yuzasining yunalishiga karab krqilgan sinishlarning ikkita turi tafovut qilinadi: 1) vertikal valius sinishlar -Pauvels buyicha III gurux. a); 2) gorizontal valgus sinishlar - Pauvels buyicha I va II guruxlar. Vertikal valgus sinishlar bir-biridan ajralib ketishga moyil buladi, shuning uchun bunday sinishlarni jarroxlik yuli bilan davolagan ma'kul: yopiqusulda 3 parrakli mix bilan osteosintez qilish. Gorizontal valgus sinish bir-biridan ajrab ketishga moyil emas, shuning uchun jarroxlik usuli bilangina emas, balki qonservativ usulda davolasa xam buladi. Bunday xollarda sinishning ajralib ketmasligini va son suyagi boshining aseptik nekrozga uchramasligining oldini olish zarur. Buning uchun yoshlarga 3-4 oyga kaltalashtirilgan (tizza burimigacha) son-chanoq gips boglami kuyiladi. Bemorga singan oyogiga bosmaslik sharti bilan qultiktayokda yurishga ruxsat beriladi. Kxari bemorlarda singan oyogni Beler shinasida immobilizasiya qilinadi, katta boldir suyagi dumbokchasi ostidan sim utkazib kichik (2-3 kg) yuk osib kuyiladi. Kup yuk osish mumkin emas, chunki suyak bulaklarini ajratib yuborish mumkin. Birinchi kunlardan boshlab davo badantarbiyasi utkaziladi. 1,5-2 oydan keyin skelet tortmasi olib tashlanadi va singan oyogda bosmasdan qultiktayokda yurishga ruxsat beriladi. 3-4 oydan keyin singan oyogda asta-sekin bosishga ruxsat beriladi. Son suyagi boshining aseptik nekrozga uchrashining oldini olish maqsadida 6 oygacha oyogda tula bosishga ruxsat berilmaydi. Mexnat kobiliyati 6-8 oydan sung tiklanadi. Son suyagi buynining medial sinishlarining asoratlariga bulaklarning uzoq, vakt bitmasligi va soxta bugim xosil bulishi, son suyagi boshining aseptik nekrozi, son-chanoq bugimini deformasiyalovchi artrozi kiradi. Son suyagi buynining soxta bugimida asosiy jarroxlik muolajasi Mak-Murrey buyicha kust ostidan kiyshik osteotomiya kilish xisoblanadi. Son suyagi buynining soxta bugimida, agar u deyarli butunlay surilib ketgan bulsa, kupincha, son suyagi boshi va buynini Mur yoki Kaplan (65-70 yoshdan oshgan bemorlarda) endoprotezi bilan almashtirish, son-chanoq bugimida reqonstruktiv operasiya utkazish yoki artrodez qilish (yoshrok bulgan bemorlarda) tavsiya qilinadi.

Son suyagi buynining lateral sinishlarin i davolash. Lateral sinishlarning kechishi medial sinishlarga nisbatan birmuncha yaxshi buladi. Bunday sinishlarni davolashda medial sinishlardagi kabi muammolar tugilmaydi. Kust soxasida sinishlar odatda 2,5-3 oy mobaynida yaxshi bitib ketadi. Bunday sinishlardan keyin odatda soxta bugimlar kuzatilmaydi. Lateral sinishlarni davolashda qonservativ va operasiya usullari qullanilishi mumkin. Urnidan siljib ketmagan sinishlarda 2,5-3,5 oyga koksitli gips bog-lami kz'yish yuli bilan davolash mumkin, 1,5-2 oydan keyin oyogka bosishga ruxsat beriladi. Suyak parchalari siljib ketgan xollarda katta boldir suyagi gadir-buduri ostidan yoki son suyagini pastki dunglari orasidan kegay utkazib, oyogni Beler shinasiga yotkizib, doimiy skelet tortmasi utkazish maqsadga muvofiqdir (6-10 kg yuk bilan). Skelet tortmasi bilan davolanganda kuyidagi qoidaga rioya qilish lozim: kustlararo sinishlarda kanchalik varusli deformasiya kup bulsa, oyogni skelet tortmada shunchalik kup tashqariga kerish kerak Agar varusli deformasiya kuzatilmasa, oyogni tashqariga kerilmaydi. 6-8 xaftadan keyin skelet tortmasi guxtatiladi. Undan keyin esa bemorni davolashni ikki xil usul bilan davom ettirish mumkin: 2,5-3,5 oyga koksitli gips boglami kuyilib, bemorga asta-sekin singan oyogida yurishga ruxsat beriladi yoki funksional usul bilan davolashni davom ettiriladi. Funksional usul bilan davolash maxsus standart shina yoki Belerning shinasida amalga oshiriladi. Bunday xollarda shi-naning gorizontal qismida boldir ostiga almashtirib turila-digan gamak kuyiladi. Oyogning panjasi arqonga boglanadi, uni shinaning gildiraga ustidan ugkaziladi, boldir tagadaga gamak bir necha bor olinib, arqondan bemor uzi tortib kuyib tizza burimida passiv x;arakat kiladi. Asta-sekin passiv xarakat son-chanok burimida xam bajariladi, keyinchalik esa ikkala bugimda xrm aktiv l;arakag bajariladi. 2,5-3 oydan sunr qultiktayok yordamida oyogka turishgaruxsat beriladi. Funksional davolash usulini afzalliga shundan iboratki, sinishning bitish paytiga borib bugimlarda tula l;arakat tiklanadi, mushaklar atrofiyasi esa gips boglami bilan davolanganga nisbatan birmuncha kam buladi. Yoshi katta va kari bemorlarni skelet tortmasi bilan davolaganda majburiy xarakatsizlik va gipodinamiya natijasida kator asoratlar kelib chiqishi mumkin. Shuning uchun bu gururagi bemorlarga ertarok funksional dayulanishni boshlash maqsadga muvofiqdir. Bemor tushakka yotkizilib, tashqariga rotasiya bulib ketmasligi uchun tizzasi ostiga valik (bolishcha) kuyiladi. Birinchi kunlardanok bemor utkaziladi va qultiktayok yordamida ogirlikni cheklab oyogka turgiziladi. Erta xarakat boshlanganiga karamay, kust sinishlari bitib ketadi. Bunday faol davolash taktikasi yordamida yoshi katta bemorlar va kariyalarda ulim okibatlarini birmuncha qisqartirish mumkin. Kust sinishlarini jarroqu1ik yuli bilan davolash mumkin. Osteosintez uchun odatda nakladkasi bor ikki parrakli krzikchalardanfoydalaniladi. Kqirrali krzikcha son suyagining buyniga kiritiladi, nakladkasi esa suyak diafiziga shuruplar bilan maxdamlanadi. Opera-siyadan sung gips boglami kuyilmaydi. Operasiyaday keyingi davrda asoratlar-ning oldini o;shsh uchun kurashish kerak(pnevmoniya, yotokyaralar, tromboemboliya va dokazo). 2-3 xaftadan keyin bemorlar qultiktayok yordamida yura boshlaydi. Kustlar soxasi sinishlarida mehnat kobiliyati 3-6 oylardan keyin tiklanadi. Katta kustni cheklan-gan sinishi. Sinish mexa-nizmi, odatda, bevosita kuch ta'sirida sodir buladi'. Ayrim lollarda dumba. Kustlararo sinishda Bakicharov kozikchasi bilan osteosintez qilish. i - yunaltiruvchi kegay buylab kozikchani yuborish; b - kozikcha kiritilgan, diafizar moslamasi burama shuruplar yordamida qotirilgan, yunaltiruvchi kegay va suriluvchi mufta olib tashlangan. mushaklarining keskin qisqarishi natijasida ajralib sinishi mumkin. Kichik va urta dumba mushaklarining tortilishi natijasida kustning yuqoriga, orqaga va tashqariga siljishi kuzatiladi.

T a sh x i s. Katta kusti singan bemorlarda, odatda, yurish krbiliyati salangan buladi. Katta kust soxasida biroz ogriq. kuzatiladi. Ob'ektiv tekshirilganda usha joyda shish va ogriq buladi. Oyogni kerish cheklanadi va ogriq bilan buladi. Passiv xarakatda, ayniksa rotasiyada singan soxdda ogriq, keskin kuchayib ketadi. Oldindan orqaga karab olingan rentgen suratiga karab sinishni aniqlash qiyinchilik tugdirmaydi.

D a v o l a sh. Birinchi yordam kursatish jarayonida maxalliy ogriqrizlantirijga odatda extiyoj bulmaydi. Keyinchalik singan joyga 2% li novokain eritmasidan 20 ml yuborib, oyogni 2-3 xaftaga Beler standart shinasida immobilizasiya qilish lozim. Agar siljigan sinish bulsa, oyogni shinaga kerilgan va tashqariga rotasiya xolatida joylashtiriladi. Oyogni shu xolatda ushlab turish maqsadida 2-4 kg yuk bilan teri yoki skelet tortmasi urnatiladi. Suyak parchasi kup siljib ketgan lollarda jarro)u1IK yul bilan davolash tavsiya qilinadi. Singan kustni uz joyiga kuyilib, mix, suyak parchasi yoki lavsan bilan maxkamlanadi va operasiyadan keyin 3-4 x.aftaga kaltalashtirilgan koksit gips boglami kuyiladi. Mexnat krbiliyati 1,5-2 oylarga borib tiyushnadi. Kichik kustning cheklangan sinishi. Mexanizmiga karab bu sinish kuporilgan sinishlarga kiradi, sonning keskin yozilishi yoki buqilishi va yonbosh bel mushagining kiskarishi natijasida sodir buladi.

T a sh x i s. Bemorlarni sonning yuqori ichki yuzasidagi ogriq. bezovta kiladi. Ogriq, son tukri burchakkacha buqilganda kamayadi. Kichik kust soxasida palpasiya ogriq, paydo kiladi. Rentgen surati taxlilqilinganda kichik kust sinishi bilan usha joydagi usish zonasi sinishini tafovut qilish kerak Shubxa tugalganda soglom oyogning rentgen surati olinib solishtirib kuriladi.

D a v o l a sh. Birinchi yordam kuyidagicha bajariladi: ogriqni kamaytirish maqsadida oyogni son-chanoq va tizza bugimlarida bukiladi. K1attik1ogriq.bulsa yoki bemorni uzoq.masofaga transportirovka qilish zarur bulsa, singan joyga 2% li novokain eritmasidan 20 ml yuboriladi. Bemorni zambilga yotkizib transportirovka qilinadi. Keyinchalik singan joyga 2% novokain eritmasi yuboriladi. Oyogni 10-12 sutka mobaynida son-chanoqva tizza bugimlarida 90° burchakka buqilgan xolda shinaga joylashtiriladi. Uchinchi xaftada oyogasta-sekinlik bilan yoziladi va bemorga yurishga ruxsat beriladi. Son suyagi uchdan bir pastki qismidan va dumboklar ustidan singanda ikkita Bogdanov sterjeni yoki ikkita qilichsi-mon katta boldir uchun moslangan SITO shtifta qul-laniladi. qotirgan xolda ushlovchi shtift va ster-jenlar kushimcha kesimlar orqali tashki va ichki dumbok-lar ustidan yuborila-di.

Son suyagi dia-fizi pastki uchligidan singanda bulaklarni yaxshisi "G" simon ustuncha yordamida qotirgan ma'kul. Ustuncha tashqari kesim orqali sinish soxasi ustidan qotiriladi. Ustunning gorizontal usigi (plastinasi) sonning distal metafiziga krqiladi, vertikal qismi diafizga burama mixlar vosi-tasida kotiriladi. Boshqa keng tarqalgan son suyagi ekstra-medullyar osteosinteziga salmokli sikuvchs plastinalar kiradi. Son suyagi sinishida qilingan osteosintezdan keyin 2-3 oyga koksit gips boglami kuyiladi. Agar barkaror osteosintez qilingan bulsa, gips boglami kuyilmasligi mumkin. Mex.nat kobiliyati 3,5-6 oyda tiklanadi.