61
sosyal aktivitelerin kısıtlanması, fiziksel sağlık sorunlarına bağlı
günlük aktivitelerde kısıtlılıklar yaşamaları, emosyonel sorunlara bağlı
günlük aktivitelerde sorunlar yaşamaları, mental sağlıklarında
bozulma olması, kendilerini enerjik hissetmeme, ağrılarının olması ve
kendi sağlıkları konusunda endişeleri olması durumunda bakım verme
yükleri de artmaktadır.
Çalışmamızda bakım verenlerde fiziksel fonksiyonda istatistiksel
olarak negatif yönde anlamlı bir ilişki (p<0.05) bulunurken, fiziksel
rol fonksiyon, soysal fonksiyon, emosyonel fonksiyon, mental sağlık,
zindelik, ağrı ve genel sağlık olgularında negatif yönde istatistiksel
olarak ileri düzeyde anlamlı ilişki bulunmuştur (p<0.001).
Depresyon yaşayan hasta birey kendi içinde kapanarak kendisini
sosyal çevresinden izole eder ve değersizlik hissi yaşayabilir. Bu
durumda hasta hem fiziksel hem de ruhsal yönden beklenenden daha
fazla etkilenebilir, iş performansında düşme, günlük yaşam
aktivitelerinde azalma ve sosyal izolasyon görülebilir. Sonuçta
hastanın yaşam kalitesi de olumsuz etkilenebilir (89-90).
Dünya Sağlık Örgütünün (WHO) bir araştırmasında temel sağlık
alanında depresyonun en çok görülen fizyolojik hastalıklardan biri
olduğu ve dünyada görülen bütün hastalıklar içerisinde %10.4‟lük
bölümü oluşturduğu bildirilmiştir. Depresyon ile ilgili kendini
değerlendirme ölçekleri sağlık alanında bu hastalığın teşhisinde ve
hastalık düzeyinin belirlenmesinde oldukça önemlidir (91).
Hemodiyaliz hastalarının devamlı karşılaştığı streslerin onlarda
sürekli bir anksiyete yarattığı bildirilmektedir (92).
Kronik hastalıkların bir çoğunda olduğu gibi, diyaliz
hastalarında da kaygı en yaygın yakınmadır. Makineye bağımlılık,
otonominin sınırlanması, fiziksel durum ile aile düzenlerindeki
bozulmalar bu kaygıyı arttırır. Hastalığın yaşantının tüm alanlarını ve
yaşam kalitesini etkilemesi, gelecek belirsizliği, cinsel işlevlerin
bozulacağı korkusu, ekonomik yetersizlik bu kaygıyı daha da arttırır.
Katastrofik kaygı ve panik ile baş edebilme sürecinde kızgınlık ve
inkar davranışları görülür. Duygularını ifade edebilen, yeni ilgi ve
yaşam alanları yaratabilen hastalarda uyum daha kolaydır (93,94).
62
Araştırmamızda anksiyete ve depresyon gibi psikososyal
sorunların hem hasta, hemde bakım verenlerini karşılıklı olarak ne
derece etkilediklerini de görmekteyiz. Bakım verenin anksiyete puanı
ile hastanın anksiyete puanı arasında ileri düzeyde pozitif yönde
istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunurken(p<0.001), depresyon
puanları arasındada istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmuştur
(p<0.05), yani hastalarda anksiyete ve depresyon düzeyleri arttıkça,
bakım verenlerinde de arttığı görülmektedir. Yine bakım verendeki
depresyonla, hastanın anksiyetesi arasında (p<0.001) ve bakım
verenin anksiyetesi ile hastadaki depresyon arasında (p<0.05)
istatitiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmaktadır.
Bu nedenle diyaliz tedavisi gören hastaların psikiyatrik
değerlendirmeye alınması ve eğer gerekiyorsa psikiyatrik tedavi
programlarının da başlatılması hastaların psikososyal adaptasyonlarını
kolaylaştıracak, yaşam kalitesini arttıracak, tedavinin başarısını
etkileyecektir. Hastalarının bu durumlarından birincil olarak etkilenen
bakım verenlerinin de yaşam kalitesi, psikososyal durumlarında
düzelme olup, bakım verme yüklerinde de azalma görebiliriz.
63
SONUÇ
Bu çalışma Bakırköy Dr.Sadi Konuk E.A .H. Diyaliz
Merkezinde tedavi olmakta olan 63 periton ve hemodiyaliz hasta ve
bakım verenlerinde yapılmıştır. Amacımız en az 6 aydır diyaliz
programında olan hastaların yaşam kalitelerinin hastaların anksiyete
ve depresyon düzeylerine olan etkileri ile bakım verenlerindeki yaşam
kalitesi, anksiyete ve depresyonları ile bunların bakım verme
yüklerine etkisini incelemekti.
Burada hem hasta, hemde bakım verenlerine, SF-36 yaşam
kalitesi ölçeği ve HAD uyguladık. Bunun yanında bakım verenlerdeki
yükü görmek amacıyla, bakım verenlerede Zarit uyguladık.
Yaşam kalitesinin tam bir tarifini yapmak güç olmakla birlikte
genel bir iyilik hali olarak tarif edilebilir.
Son yıllarda SDBY‟nde
yaşam kalitesi artık biyokimya değerleri, hospitalizasyon oranları,
hayatta kalım ve mortalite gibi tedaviye yanıt kriterlerinden biri olarak
kabul edilmektedir. Hastaların ve bakım verenlerin yaşam kalitesi
puanlarına baktığımızda birbirinden farklı olduğunu görmekteyiz.
Hastalarda fiziksel rol fonksiyonda bozulma görülürken, bakım
verenlerde genel sağlık durumunda daha çok bozulma görmekteyiz.
Bu iki gruptaki farklılığın birçok değişkenden etkilendiğini
söyleyebiliriz. Hastalardaki yaşam kalitesindeki her bozulma , onların
anksiyete ve depresyon puanlarında da bozulma ile ilişkilidir.
Depresyon ve anksiyete gibi psikolojik sorunlar diyaliz
hastalarında birbirine eşlik eden problemlerdendir. Bununla birlikte
bu hastaların en yakınlarında olan bakım verenlerinin de, hem
hastaların bu psikososyal durumlarından, hemde uzun bir tedavi
sürecini gerektiren bu hastalık boyunca, hastalarının tedavi sürecine
katılmaları, sosyal yaşamları ve fiziksel fonksiyonlarındaki
kısıtlanmalardan etkilenerek, depresyon ve anksiyete gibi
problemlerle karşılaşabilecekleri aşikardır.
64
Çalışmamızda hastaların HAD anksiyete ve depresyon
ortalamaları Türkçe geçerlilik ve güvenilirliğe göre sınırda hasta
düzeyine uyduğu bulunmuştur. Bakım verenlerde ise toplu olarak
bakılınca anksiyete ve depresyon görülmezken, ayrı ayrı
incelediğimizde bakım veren çocuklarda ve eşler dışındaki diğer
bakım verenlerinde depresyon puanı kesme puan ile uyumludur,
bakım veren eşler dışındaki kişilerin depresyon geliştirme ihtimalinin
daha çok olduğunu söyleyebiliriz. Bu çıkarsama bakım verenlerin
çoğunun hastaların eşleri olması durumuna da açıklama getirebilir.
Kronik hastalıklar hastanın kendisi kadar yakınlarını da etkiler.
KBY bir aile hastalığı olarak görülmüştür . Bu tanım özellikle diyaliz
hastaları için daha belirgin bir tanımlamadır. Bakım vermek ailelere
önemli bir yük getirir. Aile içinde çoğunluğunda bakıcı konumunda
eşler vardır. 15-75 yaş aralığındaki bakım veren grubumuza
baktığımızda çoğunluğu bizim çalışmamızda da eşler oluşturmaktaydı.
Bu kişilerin bakım verme yükleri ise yüksek olarak bulunmuştur.
Bakım verenin yakınlık derecesiyle, bakım verme yükü arasında ilişki
bulunmazken, yaşı ile ileri düzeyde anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Biz
çalışmamızda gördük ki, hastanın yaşam kalitesi skorlarını belirleyen
her maddenin kötüleşmesinde, bakım verenin bakım verme yükü de
artmaktaydı. Bununla birlikte bu hastaların anksiyete ve
depresyonlarındaki kötüye gidişte, bakım verenlerin yükünü
arttırmaktadır. Bunun neticesi olarak da, bakım verenlerin yükü
arttıkça, bakım veren kişilerde de anksiyete ve depresyona eğilim
artmaktadır .
Birbirlerine bukadar bağımlı olan diyaliz hastaları ve bakım
verenlerinin tüm yaşamlarını etkileyecek bu uzun tedavi sürecinde,
diyaliz hastalarının fiziksel durumlarının daha çok etkilendiği, yaşam
kalitelerinde bozulma olduğu ve sonuçta psikososyal bir etkilenmeye
neden olduğunu görmekteyiz. Bu hastaların bakım verenlerinin de
hastalar kadar olmasa da bir yük altında oldukları, bu yük ve
sorumluluk neticesinde psikolojk problemler yaşayabileceği
unutulmamalıdır. Biz sağlık çalışanları olarak bu hastalığın, bir aile
hastalığı olduğunu, sadece kişiye medikal tedavinin yeterli olmadığını
unutmayıp, bu tedavi sürecinde hastaların ve bakım verenlerinin
65
yaşam kaliteleri, anksiyete ve depresyon durumları takip edilerek,
gerektiğinde psikiyatrik tedavi önermeliyiz. Görülüyor ki anksiyete
depresyon, yaşam kalitesi ve bakım verme yükü birbirini etkileyen
durumlardır, bunlardan birinde bile düzelme yapabilirsek diğer
durumların düzelmesini de sağlayabiliriz.
66
KAYNAKLAR
1. Raskin N.H., Fishman R.A. Neurologic disorders in renal failure. N.
Engl. J. Med. 294:143-8;1976.
2. Clinical Practice Guidelines for Chronic Kidney Disease:
Evaluation, Classification and Stratification. AJKD, National Kidney
Foundation, Vol 39, No 2 Suppl, 1 February 2002.
3. Nielsen, V.K. The peripheral nerve function in chronic renal failure.
X. Decremental nevre conduction in uremia. Acta med. Scand., 1 196:
83-86;1974.
4.Türk Nefroloji Derneği-2004 Registry of the Nephrology ,Dialysis
And Transplantation in Turkey
5.Akoğlu E, Süleymanlar G. Kronik Böbrek Yetersizliği, Temel İç
Hastalıkları. 769-776, Güneş Kitapevi:1996.
6. Merkus MP , Kredit R. Quality of life and functional status in
chronic hemodialysis and peritoneal dialysis. In: Lamiere N, Mehta
RV (Ed), Complications of Dialysis.497-515;2000.
7. Teroka S, Toma H, Nihei H, et al.Current status of renal
replacement threapy in Japan. Am J Kidney Dis. 25; 151-64;1995.
8. Mallick NP, Jones E, Selwood N. The European (European Dialysis
and Transplantation Association-European Renal Assosication)
Registry. Am J Kidney Dis. 25; 176-87;1995.
9. Parker TFI, Laird NM, Lowrie EG. Comprasion of the study groups
in the national cooperative dialysis study and a description of
morbidity, mortality, and patient withdrawal. Kidney Int. 23 (suppl
13): S42-9;1983.
10. Owen WF Jr, Lew NL, Liu Y, Lowrie EG, Lazarus JM. The urea
reduction ratio and serum albumin concentrations as predictors of
mortality in patient undergoing hemodialysis. N Engl J Med 1. 329;
1001-6;1993.
11. DeOreo PB. Hemodialysis patients assessed functional health
status predicts continued survival, hospitalization and dialysis-
attendance compliance. Am J Kidney Dis. 30:204-12;1997.
12.Sağduyu A,Erten Y.Hemodiyalize giren kronik böbrek hastalarında
ruhsal bozukluklar.Türk Psikiatri Dergisi. 9:13-22;1998.
13.Aydemir Ö.Hastane Anksiyete ve Depresyon Ölçeği Türkçe
formunun geçerlilik ve güvenilirlik çalışması.Türk Psikiatri Dergisi.
8:280-282;1997.
67
14.Hirst M. Career distress: a prospective, population based
study. Soc Sci Med. 61:697–708;2005.
15.Treasure J. Review: exploration of psychological and
physical health differences between caregivers and
non-caregivers. Evid Based Ment Health. 7:28;2004.
16.Schulz R, Martire LM. Family caregiving of persons
with dementia: prevalence, health effects, and support
strategies. Am J Geriatr Psychiatry. 12:240–249;2004.
17.Lauber C, Eichenberger A, Luginbuhl P, et al. Determinants
of burden in caregivers of patients with exacerbating schizophrenia.
Eur Psychiatry. 18:285–289;2003.
18. Pisoni R. and Remuzzi G. Pathophysiology and Management of
Progressive Chronic Renal Failure. Primer on Kidney Diseases- 3 rd
Edition., NKF. Chapter 58: 385-396;2001.
19.
Türk Nefroloji Derneği-2007 Registry of The Nephrology , Dialysis
And Transplantation in Turkey
20. Renal Disease in the United States. Bethesda, MD: National
Institutes of Health, National Institute of Diabetes and Digestive and
Kidney Diseases,2006.
21.U.S. Renal Data System, USRDS 2005 Annual Data Report
22.Turk Nefroloji Derneği-2004 Registry of The Nephrology Dialysis
And Transplantation in Turkey
23.Walsh P.C, Retik A.B, Vaughan E.D, Wein A.J: Campbell
Urology, 8th Edn.
24.Akpolat T, Utaş C, Süleymanlar G: Nefroloji El Kitabı. 3. Basım.
328-329, Nobel Tıp Kitabevi, İstanbul;2002.
25.Arık N: Nefroloji Kitabı. Birinci Baskı. Deniz Matbacılık,
İstanbul;2001.
26.Daugirdas Jt, Blake P, Ing T. Diyaliz El Kitabı. Guneş
Kitapevi;2003.
27.William L, Henrich, M.D.:Principles And Practice Of Dialysis. 2th
Edn.,180-234,Wolter Kluwer Company ,Philodelpia , London,
Tokyo;1999.
28.Guyton A, Hall J: Textbook Medikal Physiology. Hayrunisa C,10th
Edn.1220-1242, Nobel Tıp Kitabevi, İstanbul;2001.
29.Işik E., Taner Y. Çocuk Ergen ve Erişkinlerde Anksiyete
Bozuklukları. Asimetrik Parelel Kitabevi. S :3-29;2006.
68
30.Işik E.: Depresyon ve Bipolar Bozukluklar, Ankara: Görsel
Sanatlar Matbaacılık 5-11; 2003.
31.Özpoyraz N: Depresyonda Nöroanatomik Bağlantılar. Klinik
psikiyatrik Dergisi 5 (ek 4): S:68-72; 2002.
32. Kaustio O, Partanen J, Valkonen-Korhonen M, Viinamaki H,
Lehtonen J: Affective and psychotic symptoms relate to difrent types
of P300 alteration in depressive disorder. J Affect Disord 71(1-3):43-
50; 2002.
33. Puchinskaia LM, Dudaeva KI, Krasnov VN, Voitsekh VF:
Interhemispheric asymmetry according to evoked potential parameters
in patients with depression. ZhVyssh Nerv Deiat Im P Pavlova
43(4):758-764; 1993.
34. Roth WT, Pfeeferbaum A, Kelly AF, Berger PA, Kopell BS: e
Psychiatry Res 4(2):199-212; 1981.
35.Amerikan Psikiyatri Birliği: Mental Bozuklukların Tanısal ve
Sayımsal Elkitabı. Çevire: Köroğlu E. 4. Baskı, Ankara:Hekimler
Yayın Birliği;1998.
36. Koçyiğit H, Aydemir Ö, Ölmez N, Memiş A. Kısa form-36 (SF-
36)‟nın Türkçe versiyonun güvenirliliği ve geçerliliğ. İlaç ve Tedavi
Dergisi. 12: 102-6;1999.
37.Demiral Yücel,Ergör Gül,Ünal Belgin, SF-36 Yaşam kalitesi
ölçeğinin genel toplum örneğinde güvenirliği (sağlıkta yaşam kalitesi
sempozyumu poster no:25 İzmir 2004)
38.Aydemir Ö,Köroğlu E.Psikiatride Kullanılan Klinik Ölçekler.
Ankara,HYB;2006.
39.Zigmond AS; Snaith PR .The hospital anxiety and depression
scale. Acta Psychiatr Scand, 67:361-70;1983.
40.Clark DA, Steer RA Use of nonsomatic symptoms to differentiate
clinically depressed and nondepressed hospitalized patients with
chronic medical illnesses. Psychol Rep, 75: 1089-90;1994.
41.Zarit SH, Reever KE, Bach-Peterson J. Relatives of the impaired
elderly: Correlates of feelings of Burden. Gerontologist. 20:649-
655;1980.
42.Brouwer WB, van Exel NJ, van de Berg B, Dinant HJ,
Koopmanschap MA, van den Bos GA. Burden of caregiving: evidence
of objective burden, subjective burden, and quality of life impacts on
informal caregivers of patients with rheumatoid arthritis. Arthritis
Rheum. 51(4):570-7; 2004 Aug 15.
69
43.Luttik ML, Jaarsma T, Veeger N, Tijssen J, Sanderman R, van
Veldhuisen DJ. Caregiver burden in partners of Heart Failure patients;
limited influence of disease severity. Eur J Heart Fail. 2007 Jun-
Jul;9(6-7):695-701. Epub 2007 Mar 7.
44.Chiò A, Gauthier A, Calvo A, Ghiglione P, Mutani R. Caregiver
burden and patients' perception of being a burden in ALS. Neurology.
64(10):1780-2; 2005 May 24.
45.Schubart JR, Kinzie MB, Farace E. Caring for the brain tumor
patient: family caregiver burden and unmet needs. Neuro Oncol. 2008
Feb;10(1):61-72. Epub 2007 Nov 9.
46.Blanes L, Carmagnani MI, Ferreira LM. Health-related quality of
life of primary caregivers of persons with paraplegia. Spinal Cord.
2007 Jun;45(6):399-403. Epub 2007 Feb 20.
47.Buhse M. Assessment of caregiver burden in families of persons
with multiple sclerosis. J Neurosci Nurs. 40(1):25-31; 2008 Feb.
48.Martínez-Martín P, Forjaz MJ, Frades-Payo B, Rusiñol AB,
Fernández-García JM, Benito-León J, Arillo VC, Barberá MA, Sordo
MP, Catalán MJ. Caregiver burden in Parkinson's disease. Mov
Disord. 22(7):924-31; quiz 1060; 2007 May 15
49.Rombough RE, Howse EL, Bartfay WJ. Caregiver strain and
caregiver burden of primary caregivers of stroke survivors with and
without aphasia. Rehabil Nurs. 31(5):199-209; 2006 Sep-Oct
50.Zarit SH, Orr NK, Zarit JM. The hidden victims of Alzheimer's
disease; families under stress. New York: New York University Press;
1985.
51.Schreiner AS, Morimoto T, Arai Y, Zarit S. Assessing family
caregiver's mental health using a statistically derived cut-off score for
the Zarit Burden Interview. Aging Ment Health. 10(2):107-11; 2006
Mar
52.Şentürk A,Levent BA.Kronik böbrek yetmezliğinde uygulanan
tedavilerin psikiatrik etkileri ve tedavisi.Arşiv9(49):49-65;2000.
53.Özyürek,P.Lomber Disk Ameliyatı Olmuş Erişkin Hastaların
Genel
Sağlık
Statüsü
Boyutlarının
Ölçülmesi.Uzmanlık
Tezi,İzmir:Ege
Üniversitesi
Hemşirelik
Yüksekokulu,Cerrahi
Hemşireliği Bölümü;2000.
54.Chang W, Hung K: Chronic fatigue in long-term periotenal dialysis
patients. Am J. Nephrol, 21: 479-485, 2001.
55.Valderrabano F,Jofre R, Lopez-Gomez JM. Quality of Life in end
70
stage renal disease patients.Am soc Nephrol. 6: 1418-1426:1995.
56. Kalender B: Hemodiyaliz hastalarında beslenme durumu, diyaliz
yeterliliği ve mortalite. Sendrom, 19-23, Haziran 2001.
57.Tsay SL, Healstead M. Self-care, self-efficacy, depression and
quality of life among patients receiving hemodialysis in Taiwan, Int J
Nurs Stud, 39(3): 245-251; 2002.
58.Walters BAJ, Hays RD, Spitzer KL ve ark. Healthrelated quality of
life, depressive symptoms, anemia and malnutrition at hemodialysis
initiation, Am J Kidney Dis, 40(6): 1185-1194;2002.
59.Alarkom RD,Jenkins CS,Parker PE et al.Psychologyof chronic
heamodialysis:is it a behavioral cognitive continium Int Urol Nephrol
20:327;1988.
60.Elbi H. Kanser ve psikiatrik sorunlar: Tanı,sağaltım.Türk Psikiatri
Dergisi 2:122-8;1991.
61.Wells KB,Golding JM,Burnam MA et al.Psychiatric disorder and
limitations in physical functioning in a sample of the Los Angeles
general population.Am J Psychiatry 145:712-17;1988.
62.Üçok GÖ.Bir sağlık ocağına başvuran hastalarda bedensel ve
ruhsal hastalığın birlikte bulunuşu.Türk Psikiatri Dergisi 6(3):180-
5;1995.
63.Ateşçi FÇ,Karadağ F,Karagöz N, Oğuzhanoğlu NK.Bir üniversite
hastanesi yatan hastalarında psikiatrik bozuklukların dağılımı.
9.Anadolu Psikiatri Günleri Kitabı,Edirne s.748;2000.
64.Kaçmaz N.Konsultasyon liyezon psikiyatrisi hemşireliği ve
psikososyal bakım. 5.Ulusal Konsultasyon- Liyezon Psikiyatrisi
Kongresi.İstanbul,Tam Metin Kitabı s.198-206;1998.
65.Özcan A. Konsultasyon liyezon psikiyatrisi hemşireliği ve
geleceği.
5.Ulusal
Konsultasyon-
Liyezon
Psikiyatrisi
Kongresi.İstanbul,Tam Metin Kitabı s.222;1998.
66.Sloan DM,Marx BP,Bradley,MM et al.Examining the high-end
specificity of the Beck Depression İnventory using an anxiety
sample.Cognitive Therapy and Research 26:719-27;2002.
67.Oğuzhanoğlu NK.Tıbbi Durumlar ve Depresyon Duygudurum
Dizisi 3:116-25;2001.
68.Akyol A.Yaşam Kalitesi ve Yaklaşımları.Ege Üniversitesi
Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi.9:75-9;1993.
71
69.Özçürümez G,Tanrıverdi N,Zileli L.Kronik Böbrek Yetmezliğinin
Psikiyatrik ve Psikososyal Yönleri.Türk Psikiyatri Dergisi 14(1):72-
80;2003.
70.Jofre R, Lopez-Gomez, Valderrabano F: Quality of life for patient
groups. Kidney Int 57(Suppl 74):S121–S130, 2000.
71.World Health Organisation: The First Ten Years of the World
Health Organisation. Geneva, World Health Organisation, 1958.
72.Marushka p. Et al. Quality of life over time in dialysis: The
Netherlans Cooperative Study on the Adequacy of Dialysis.
73.Nevvby W (1996). Chronic illness and the family life cycle. J Adv
Nurs, 23 :786-791. aktaran White Y, Grenyer BFS The
biopsychosocial impact of end-stage renal disease: the experience of
dialysis patients and their partners. J Adv Nurs, 30(6): 1312-
1320;1999.
74.Wicks MN, Milstead EJ, Hathaway.Family caregivers' burden,
quality of life, and health follovving patients' renal transplantation.
J Transpl Coord., 8 (3): 170-176;1998.
75.Piening S. Family stress in diabetic renal failure. Health soc work
1984; 9 :134-141;1984. Aktaran Rounds KA, Israel BA.Social
netvvorks and social support: Living with chronic renal disease
(Review). Patient Education and Counseling, 7:227-247;1985.
76.
Masting C. Development and evaluation of a support program for
renal patients and their partners. Dialysis Trans; 11:1101-1106;1982.
aktaran Rounds KA, Israel BA. Social netvvorks and
social support: Living with chronic renal disease (Revievv). Patient
Education and Counseling, 7:227- 24;1985.
77.Hayward MB, Kish JP, Frey GM. An instrument to identify
stressors in transplant recipients. Am Mephrol Nurs Assoc J, 16 : 81-
84;1999. aktaran Lindgvist R, Carlsson M, Sjöden P-O. Coping
strategious and health-related quality of life among spouses of
continuous ampulatory peritoneal dialysis, haemodialysis, and
transplant patients. J Adv Nursing, 3116:1398-1408;2000.
78.Lowry MR ve Atcherson E. Spouse assistant's adjustment to home
hemodialysis. Journal of Chronic Diseases; 37: 293-300;1984. aktaran
Rideout EM, Rodin GM, Littlefield CH. Stress, social s, and
72
symptoms of depression in spouses of the medically ili. Int J
Psychiatry in Medicine; 20(1); 37-48;1990.
79.Rideout EM, Rodin GM. Littlefield CH. Stress, social support, and
symptoms of depressionin spouses of the medically ili. Int J
Psychiatry. 20(1); 37-48;1990.
80. Caregiver Burden in Parkinson‟s Disease .Gülbün Yüksel,Figen
Varlıbaş, Geysu Karlıkaya, Yasemin Şıpka, Hülya Tireli. Parkinson
Hast. Hareket Boz. Der., 10(1-2): 26-34;2007.
81.Suh MR, Jung HH, Kim SB, Park JS, Yang WS. Effects of regular
exercise on anxiety, depression, and quality of life in maintenance
hemodialysis patients. Renal Failure. 24: 337-345;2002.
82. Kocabaşoğlu N, Doksat MK, Doğangün B. Anksiyete ve
Depresyonun Çok Yönlü İlişkisi, Yeni Symposium. 42: 168-176;2004.
83.Özgür B, Kürşat S,Aydemir Ö.Hemodiyaliz hastalarında yaşam
kalitesi
ile
anksiyete
ve depresyon düzeyleri yönünden
değerlendirilmesi.Türk Nefroloji ve Transplantasyon Dergisi
12(2)113-116 ;2003.
84.Angelica G.Belasco,MSc,and Ricardo Sesso,MD.Burden and
quality of life of caregivers for hemodialysis patients.National Kidney
Foundation,Inc;2002.
85.Acaray A, Pınar R.Kronik hemodiyaliz hastalarının yaşam
kalitesinin
değerlendirilmesi.C.Ü.
Hemşirelik
Yüksekokulu
Dergisi:8(1);2004.
86.Covic A, Seica A,Gusbeth-Tatomir PG ve ark. İllness
representations and quality of life scores in hemodialysis
patients.Nephrol Dial Transplant,19:2078-2083;2004.
87.A.S.Schreiner ,T. Morimoto,Y. Arai, S.Zarit.Assesing family
caregiver‟s menthal health using a statistically derived cut-off score
for Zarit Burden Interview.Aging &Mental Health pages 107-111
;March 2006.
88.Rebollo P,Alvarez-Ude ve ark. Different evaluations of the health
related quality of life in dialysis patients.J Nephrol .17:883-840;2004.
89.Cimilli C.Kanserde anksiyete ve depresyon.3P Dergisi.6(3):8-
13;1998.
73
90.Valente SM,Saunders JM,ve Cohen MZ.Evaluating depression
among patients with cancer .Cancer Practice .2:65-71;1994.
91.Endler NS,Macrodimitris SD,Kocovski NL.Depression :the
complexity of self report measures.Journal of Applied Biobehavioral
Research.5:26-46;2000.
92.Özatalay
E.Kronik hemodiyaliz programındaki hastalarda
anksiyete.Uzmanlık tezi.Erzurum:Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi
Psikiyatri ABD;1990.
93.Özkan S.Kronik böbrek hastalığı ve diyalizde psikiyatrik morbidite
.Psikiyatrik tıp konsultasyonu-Liyezon psikiyatrisi.İstanbul,Roche
1993.
94.Çevik A,İzmir M,Kuzugüdenlioğlu D ve ark.Psikosomatik
bozukluklar.Ankara.Medikomat 1996.
Dostları ilə paylaş: |