1 T. C. Sağlik bakanliği bakirköy dr. Sadġ konuk eğĠTĠm ve araġtirma hastanesġ
Yüklə 1,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3. Perhizde değilken önemli derecede kilo kaybı ya da kilo alımının olması (örneğin: ayda vücut kilosunun %5‟inden fazlası olmak üzere ya da hemen hergün iştahın azalmış ya da artmış olması.) Not: çoçuklarda beklenen kilo alımının olmaması. 4. Hemen hergün, insomnia (uykusuzluk) ya da hipersomnia (aşırı uyku) olması. 5. Hemen hergün, psikomotor ajitasyon ya da reterdasyonun olması (sadece huzursuzluk ya da ağırlaştığı duygularının olduğunun bildirilmesi yeterli değildir, bunların başkalarınca da gözleniyor olması gerekir.) 6. Hemen hergün yorgunluk-bitkinlik ya da ya da enerji kaybının olması
7. Hemen hergün, değersizlik, aşırı ya da uygun olmayan suçluluk duygularının (hezeyan düzeyinde olabilir) olması 8. Hemen hergün, düşünme ya da düşüncelerini belli bir konu üzerinde yoğunlaştırma yetisinde azalma ya da kararsızlık (ya hastanın kendisi söyler ya da başkaları bunu gözlemiştir.) 9. Yineleyici ölüm düşünceleri (sadece ölmekten korkma olarak değil), özgül bir tasarı kurmaksızın yineleyen intihar etme düşünceleri, intihar girişimi ya da intihar etmek üzere özgül bir tasarının olması. B. Bu
semptomlar bir
Mikst Epizodun tanı ölçütlerini karşılamamaktadır.
mesleki alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında bozulmaya neden olur.
kullanılabilen bir ilaç) E. Bu semptomlar Yas‟la daha iyi açıklanamaz, yani sevilen birinin yitirilmesinden sonra bu semptomlar 2 aydan daha uzun sürer ya da bu semptomlar, belirgin bir işlevsel bozulma, değersizlik düşünceleriyle hastalık düzeyinde uğraşıp durma, intihar düşünceleri, psikotik semptomlar ya da psikomotor retardasyonla belirlidir (35).
28
MATERYAL VE METOD
Bu çalışmaya Bakırköy Dr.Sadi Konuk Eğitim ve Araştırma Hastanesi Diyaliz ünitesinde takip edilmekte olan 63 hemodiyaliz ve periton diyalizi hastası ve bakım verenleri alınmıştır.
*4 aydan uzun süredir hemodiyaliz ve periton diyalizi tedavisi görmekte olan hastalar *18 yaş üzeri olan hastalar *İletişim sorunu olmayan hastalar *Çalışma hakkında bilgilendirilmiş çalışmayı kabul eden hastalar
* 4 aydan daha kısa süredir hemodiyaliz ve periton diyalizi tedavisi gören hastalar * 18 yaşın altında olan hastalar Veri Toplama Yöntemi
Çalışma öncesi hemodiyaliz , periton diyalizi hastaları ve bakım verenleri ile yüzyüze görüşme yapılarak çalışmanın amacı hakkında bilgi verilmiş ve çalışma için izin alınmıştır.
Hastalarla ve bakım verenleri ile görüşülerek yaş, cinsiyet, eğitim durumu (okur-yazar değil, ilkokul, ortaokul, lise, üniversite), bakım verenin yakınlığı, doğum yeri (il, ilçe, köy), net geliri, gibi sosyodemografik özellikleri kaydedildi.
Hastaların diğer özellikleri; hemodiyaliz süreleri, primer böbrek hastalığı nedeni (diyabetes mellitus, hipertansif nefroskleroz, glomerülonefrit ... vb) ve ilave hastalık mevcudiyeti (diabet,
29
hipertansiyon, koroner kalp hastalığı..vb) merkezlerindeki kayıtlardan ve ilgili hekimlerle görüşülerek tespit edildi.
Hastaların hemodiyaliz seansında prediyalitik sistolik ve diyastolik kan
basınçları, merkezlerindeki hemşire gözlem kayıtlarından elde edildi.
içinde jenerik özelliğine sahip ve geniş açılı ölçüm sağlayan 1992 yılında Rand Coorpation tarafından geliştirilip kullanıma sunulmuş Short Form -36 (SF-36) kullanılmıştır. SF-36 bir çok dillere çevrilmiş, Türkçe için ise bedensel hastalığı olanlarda geçerliliği ve güvenirliği Koçyiğit ve ark. tarafından tanımlanmıştır (36).
Ölçek adından da anlaşıldığı gibi 36 maddeden oluşmaktadır ve bunlar 8 skalanın ölçümünü sağlamaktadır; (1) Fiziksel fonksiyon; sağlık sorunları nedeniyle fiziksel aktivitelerin kısıtlanması (masa itmek, poşet taşımak, merdiven çıkmak, yürümek gibi günlük aktivitelerin etkilenmesi), (2) Sosyal fonksiyon; fiziksel ve duygusal nedenlerle sosyal aktivitelerin kısıtlanması (arkadaşlarını ve akrabalarını ziyaret gibi), (3) Rol fiziksel fonksiyon; fiziksel sağlık sorunlarına bağlı rol kısıtlılıkları çalışma saatleri ya da günlük aktivitelerden kaynaklanan fiziksel sağlık sorunlarına etkileri gibi) , (4) Emosyonel rol fonksiyon; emosyonel sorunlara bağlı rol kısıtlılıkları (çalışma ya da günlük aktiviteler üzerine depresyon ya da anksiyete gibi emosyonel sorunların etkisi), (5) Mental sağlık; psikolojik sıkıntı ve iyilik ile ilgili olarak genel mental sağlık, (6) Zindelik; (enerji,yorgunluk düzeyinin objektif değerlendirilmesi konusunda sorular gibi), (7) Ağrı; ağrının şiddeti ve çalışma gücünü nasıl etkilediği ve (8) Genel sağlık anlayışı; (kendi sağlığı konusunda hisleri).
Değerlendirme bazı maddeler dışında Likert tipi yapılmakta ve son 4 hafta göz önünde bulundurulmaktadır. Alt ölçekler sağlığı 0-100 arasında değerlendirir ve puan yükseldikçe yaşam kalitesinin iyi olduğu şeklinde değerlendirilir. Bedensel hastalığı olanlarda yaşam kalitesinin değerlendirilmesinde kullanılabileceği bildirilmektedir.
30
SF- 36 yaşam kalitesinin genel toplum örneğinde güvenilirlik çalışmasında , akılsal işlev dışında tüm alt boyutlarda puanlar sıfır ve 100 arasında değişmektedir. Medyan değerler genel sağlık algısı için 72, yaşamsallık için 70, ve akılsal işlev için 76 dır. Diğer yaşam kalitesi boyutlarında medyan değer 100 dür. Fiziksel sağlık özet skor değerleri 14 ve 63 arasında değişmektedir; Akılsal sağlık özet skor değerleri 26 ve 70 aralığındadır. Fiziksel ve akılsal sağlık ve medyan değerler sırasıyla 56 ve 52 dir (37).
SF-36‟ yı seçmemizin nedeni kavramının tanımı ve kullanımı konusunda basılı bir rehberin olması ve bu ölçeğin diyaliz hastalarında kullanımının uygun ve yararlı olduğunu belirten çalışmaların bulunması,
uygulama, değerlendirme ve yorumlanmasının kolay olmasıdır.10-15 dakika içinde uygulama tamamlanır. Ancak ölçeğin önemli bir dezavantajı; uyku kontrolü , cinsel işlevleri değerlendirme ve aile fonksiyonu ile ilgili başlıklar içermemesidir.
SF-36 gerek uygulamada rahat ve kolay kullanımıyla gerekse çoğu hasta gruplarında kullanışlı ve yararlı olmasıyla ve bir çok çalışmada geçerlilik, güvenilirlik, duyarlılığın gösterilmiş olmasından dolayı kronik hastalığı olan hastalarda yaşam kalitesinin değerlendirilmesi yönünden önerilir.
Hastane Anksiyete ve Depresyon (HAD) Ölçeği Zigmond ve Snaith (1983) tarafından geliştirilip geçerlilik ve güvenilirliği yapılmıştır. Anksiyete ve depresyon alt ölçeklerini içermektedir. Ölçek bir kendini-bildirim ölçeğidir ve 7‟si depresyon, 7‟si anksiyete belirtilerini araştıran toplam 14 maddeden oluşmaktadır. Yanıtlar dörtlü Likert biçiminde değerlendirilmektedir ve 0-3 arasında puanlanmaktadır. Ölçeğin amacı tanı koymak değil bedensel hastalığı olanlarda anksiyete ve depresyonu kısa sürede tarayarak risk grubunu belirlemektir. Çünkü herhangi bir psikiyatrik bozukluğun etkili olduğu durumda sağaltım oldukça farklılık göstermektedir. Ayrıca ölçek hastanın emosyonel durumunun değişiminin değerlendirilmesinde de kullanılabilmektedir.
Başlığındaki hastane sözcüğüne karşın alanda ya da birinci basamakta yapılan araştırılmalarda da bu ölçekten yararlanılabilir. 31
HAD Ölçeği‟nde varolan bedensel hastalığın ölçek sonuçlarına etkisinin en aza indirilmesi amaçlanmıştır. Bu nedenle hiçbir bedensel belirti içermemektedir. Depresyon alt ölçeğinin hazırlık çalışmaları sırasında “kalkmam gereken zamandan önce uyanıyorum” maddesi diğer maddelerle uyumsuz bulunmuş (r=0.11) ve çıkarılmıştır. Psikiyatri kliniklerine başvuran hastalarda sık rastlanmasına rağmen, diğer kliniklere başvuran hastalarda pek sık rastlanmayan özkıyım girişimi ve fobik kaçınma gibi belirtilere de yer verilmemiştir. Ancak, bu hastalarda depresyonun ayırt edilmesinde önemli bir belirti olan anhedoni üzerine yoğunlaşılmıştır.
Ölçeğin tümüyle orta düzeyde doldurulmaması için ayarlamalar yapılmıştır. Yanıt tekrarlarını önlemek amacı ile bir değişikliğe gidilmiş, bir maddedeki ilk yanıt şiddeti yansıtırken, bir sonraki maddede sonuncu yanıt en yüksek şiddeti yansıtacak şekilde düzenlenmiştir. Puanlamanın hazırlanmasında “0-1 arası” hasta olmayan, “2” sınırda hasta, “3-4” belirgin hasta olarak kabul edilmiştir. HAD ölçeğinin kullanışlı bir değerlendirme aracı olduğu ve puan aralıklarını yanlış pozitif ve yanlış negatif sonucu en aza indirecek şekilde verdiği kanıtlanmıştır (39). Ölçekten elde edilen puanın bedensel hastalığın varlığından etkilenmediği gösterilmiştir (40).
tarafından yapılmış, ölçeğin bedensel hastalığı olanlarda depresyon ve anksiyete belirtilerini tarama açısından güvenli olduğu belirlenmiştir (36). Türkiye‟de yapılan çalışma sonucunda anksiyete alt ölçeği için kesme puan 10/11, depresyon alt ölçeği için 7/8 bulunmuştur. Bu puanların üzerinde puan alanlar risk altında olarak değerlendirilir. İki alt ölçekten de alınacak en düşük puan 0, en yüksek puan 21‟dir. HADÖ bedensel belirtilere ilişkin madde içermemesi nedeniyle tercih edilmiştir (13-38).
Diyaliz hastalarının bakımı, bakıcı konumundaki kişiler için psikolojik ve sosyoekonomik açıdan oldukça zordur. Bakıcı yükü terimi de, fiziksel, emosyonel ve finansal olarak karşılaşılan güçlüğün bir derecesi olarak kullanılmaktadır.
32
Bakım verenin yükü kavramı ilk kez Zarit ve arkadaşları tarafından 1980 yılında demans hasta grubu için önerilmiş olup (41), bu terimle bakım verme işinin fiziksel, emosyonel ve ekonomik bedelleri ifade edilmektedir. Bu tarihten sonra bakım verenin yükü kavramının incelenmesi demans hasta grubuyla sınırlı kalmayıp; Romatiod Artrit (42), Kalp Yetmezliği (43), gibi kronik hastalıklar; Amiyotrofik Lateral Skleroz (44), Beyin Tümörü (45), paraplejiler (46), Multipl Sklerosis (47), Parkinson Hastalığı (48) ve inme (49) gibi nörolojik hastalıklar; anoreksiya ve bulimiya nervosa gibi yeme bozuklukları gruplarında da test edilmiştir. Bu doğrultuda bakım verme yükünü ölçümlemeyi amaçlayan hatta bazı hastalıklara özgün olarak tasarlanan pek çok farklı ölçek üretilmiş olsa da Zarit ve arkadaşları tarafından 1985 yılında geliştirilen Zarit Bakım Verenin Yükü Ölçeği (Zarit Caregivers Burden Scale) hala en sık kullanılan ölçeklerden biridir. Ölçek bakım verenin yükünü, bakım verenin sağlığını, psikolojik iyilik halini, ekonomisini ve sosyal yaşamını değerlendiren toplam 22 sorudan oluşmaktadır. Zarit Bakım Verenin Yükü Ölçeği (ZBVYÖ) Likert tipi bir ölçek olup yanıtlar “asla” ve “neredeyse her zaman” arasında değişmekte olup 0-4 puan arası skorlanmaktadır (50). 2006 yılında yayımlanan inme, kronik obstruktif akciğer hastalığı ve genel yeti yitimi olmak üzere 3 farklı hastalık grubunun bakım verenleri üzerine yürütülen bir çalışmada, ZBVYÖ‟nden 24 puan alan bakım verenlerin %72‟sinde CES-D ile olası depresyon saptanmış, 24 kesme puan olarak kabul edilmiştir (51).
Bu çalışmada SF-36 yaşam kalitesi ölçeği, HAD ölçeği kullanılarak Hemodiyaliz ve Periton diyalizi hastalarında ve bakım verenlerinde yaşam kalitesinin,anksiyete ve depresyona etkileri ile ZBVYÖ‟ni kullanarak bakıcı durumundaki kişilerin bakım verme yükünü ve bu yükün , hastaların yaşam kalitesi ,anksiyete ve depresyonları ile ilişkisini değerlendirmek amaçlanmıştır.
33
Ġstatistiksel Ġncelemeler Çalışmada elde edilen bulgular değerlendirilirken, istatistiksel analizler için NCSS 2007&PASS 2008 Statistical Software (Utah, USA) programı kullanıldı. Çalışma verileri değerlendirilirken tanımlayıcı istatistiksel metodların (Ortalama, Standart sapma, frekans) yanısıra niceliksel verilerin karşılaştırılmasında parametrelerin gruplar arası karşılaştırmalarında Oneway Anova testi kullanıldı. Parametreler arasındaki ilişkilerin incelenmesinde Pearson korelasyon analizi kullanıldı. Sonuçlar %95‟lik güven aralığında, anlamlılık p<0.05 düzeyinde değerlendirildi. 34
BULGULAR Çalışma Bakırköy Dr.Sadi Konuk Eğitim ve Araştırma Hastanesi Diyaliz ünitesi‟ndeki toplam 63 periton ve hemodializ hastası ve 63 hasta yakını (bakım vereni) üzerinde yapılmıştır.
Tablo 2: Hastaların Demografik Özelliklerinin Dağılımı Hastanın Min - Max Ort ± SD Yaş 18 – 80
47,04 ± 15,21 Diyaliz Süresi 6 -168
38,19 ± 34,86 n % Cinsiyet Kadın 34
54,0 Erkek 29
46,0 Eğitim Düzeyi Eğitimsiz 10
15,9 İlkokul 38
60,3 Ortaokul 5
Lise 8
Üniversite 2
Toplam 63 100
Hastaların yaşları 18 ile 80 arasında değişmekte olup ortalama yaş 47.04±15.21‟dir. Hastalık süresi 6 ay ile 168 ay arasında değişmekte olup ortalama hastalık süresi 38.19±34.86 aydır.
35
Hastaların %54‟ü (n=34) kadın, %46‟sı (n=29) erkektir.
Şekil 1: Hastaların Cinsiyet Durumlarının Dağılımı
Cinsiyet Dağılımı Kadın
54,0% Erkek
46,0% 36
Hastaların %60.3‟ü (n=38) ilkokul, %7.9‟u (n=5) ortaokul, %12.7‟si (n=8) lise, %3.2‟si (n=2) üniversite mezunu iken, %15.9‟u (n=10) eğitim almamıştır.
Şekil 2: Hastaların Eğitim Durumlarının Dağılımı Tablo 3: Hastaların Anksiyete ve Depresyon Puanlarının Dağılımı Hastanın Min - Max Ort±SD Anksiyete Puanı 0 -18
8,61±5,30 Depresyon Puanı 0 -21
8,36±5,72
Hastaların anksiyete puanları 0 ile 18 arasında değişmekte olup; ortalaması 8.61±5.30‟dur.
Hastaların depresyon puanları 0 ile 21 arasında değişmekte olup; ortalaması 8.36±5.72‟dir.
Hastanın Eğitim Durumu Eğitimsiz 15,9% İlkokul
60,3% Ortaokul
7,9% Lise
12,7% Üniversite 3,2%
37
Tablo 4: Primer Hastalık Dağılımı Hastaların %28.6‟sının primer hastalığı bilinmiyorken, %27‟sinde hipertansiyon, %11.1‟inde diyabet, %9.5‟inde diyabet+hipertansiyon, %3.2‟sinde IGA nefropati, 1‟er olguda HT+RPGN, FMF+Amiloidoz, PBH+HT, GMN+HF, tek böbrek, HT+KVH, GMN+Skleroder, skleroderma, HELLP, PBH, VUR, FMF, GUT hastalığı vardır.
n % Primer Hastalık Bilinmiyor 18
28,6 HT 17
27,0 DM 7
DM + HT 6
IGA Nefropati 2
HT + RPGN 1
FMF + AMİLOİDOZ 1
PBH + HT 1
GMN + HT 1
Tek Böbrek 1
HT + KVH 1
GMN + Skleroder 1
Skleroderma 1
HELLP 1
PBH 1
VUR 1
FMF 1
GUT 1
TOPLAM 63 100 38
Tablo 5: Hastanın SF-36 Puanları SF-36 Min - Max Ort ± SD Fiziksel Fonksiyon 0 -100
49,44 ± 27,56 Fiziksel Rol Fonksiyonu 0 -100
21,42 ± 33,55 Emosyonel Rol Fonksiyonu 0 -100
28,56 ± 40,53 Zindelik \ Yorgunluk 0 -100
40,31 ± 25,57 Mental Sağlık 12 -100
50,80 ± 22,96 Sosyal Fonksiyon 0 -100
50,47 ± 29,29 Ağrı 10 -100
58,37 ± 29,48 Genel Sağlık 0 -80
35,91 ± 19,15 Hastaların; Fiziksel fonksiyon puanları 0 ile 100 arasında değişmekte olup; ortalaması 49.44±27.56‟dır.
Fiziksel rol fonksiyon puanları 0 ile 100 arasında değişmekte olup; ortalaması 21.42±33.55‟dir. Emosyonel rol fonksiyon puanları 0 ile 100 arasında değişmekte olup; ortalaması 28.56±40.53‟tür. Zindelik/yorgunluk puanları 0 ile 100 arasında değişmekte olup; ortalaması 40.51±25.57‟dir. Metal sağlık puanları 12 ile 100 arasında değişmekte olup; ortalaması 50.80±22.96‟dır. Sosyal fonksiyon puanları 0 ile 100 arasında değişmekte olup; ortalaması 50.47±29.29‟dur. Ağrı puanları 10 ile 100 arasında değişmekte olup; ortalaması 58.37±29.48‟dir. Genel sağlık puanları 0 ile 80 arasında değişmekte olup; ortalaması 35.91±19.15‟dir.
|