1. Təsviri sənət və onun xüsusi məktəblərdə tədrisi metodikası fənninin məzmunu,məqsədi və xüsusi təhsildə yeri

54.Azərbaycanda rəsm təliminin tarixi

Azərbaycanda təsviri incəsənətin inkişafı: Ən qədim dövr incəsənəti (ibtidai icma dövrü),Qədım dövr incəsənəti (ilk alban dövrü)dövr,İlk orla əsrlər incəsənəti (inkişaf etmiş alban dövrü),Orta əsrlər incəsənəti (XI-XVIII əsrlər),Yeni dövr incəsənəti (XIX-XX əsrlər),Ən yeni dövr incəsənəti (XX əsnn sonu XXI əsr).Azərbaycan incəsənəti çox qədim və zəngin inkişaf tarixinə malikdirƏn qədim dövr abidələrinə Azərbaycanın əsasən Qobustan, Füzuli, Qəbələ, Mingə­çevir, Gədəbəy, Naxçrvan, Xanlar və s. Bu kimi ərazilərində rast gəlinir. Ən qədim dövrə aid olan sənət nümunələrindən – qayaüstü yazı və təsvirlər, mağara və siklopık tikililər, müxtəlif matenallardan olan insan və heyvan fiqurları (daşdan, sümükdən və s ). Qədim tikililər, məişət və bəzək əşyaları, ov və əmək alətləri, silah növləri, qəbirüstü abidələr və kurqanlar, qədim məbədlər və s. Göstərmək olar Bu dövrə aid olan sənət nümunələrinin hazırlanmasında əsasən daş. Sümük, ağac, gil, tunc, mis və s. Bu kimi materiallardan istifadə olunmuşdurur.Sənətşünaslar qədim dövrdə Azərbaycanda incəsənətinin inkişafını 3 böyük mərhə­ləyə ayınrlar:1.Alban dövründən əvvəlki incəsənət (e ə. IV əsrə qədər),2.Alban dövrü incəsənətinin ilk klassik mərhələsi (e.ə. IV – e. I əsri),3.Alban dövrü incəsənətinin ikinci inkişaf mərhələsi (I – VII əsrlər).Bu dövrə aid sənət nümunələrini öyrənərkən Azərbaycanda qədim dövrdə yaşamış sənətkarlann daha çox məişət şəraitində varislik prinsipi əsasında nəsildən-nəslə keçən ənənələrlə Və ya emalatxanalarda kütləvi surətdə fəaliyyətini öyrənirik.Qədim dövr incəsənətində və ilk orta əsrlərdə Azərbaycanda incəsənətin inkişafını biz əsasən alban dövrünün incəsənət nümunələri əsasında öyrənirik ki. Bu da dini təfəkkürlərin inkişafı, xristianlığın yayılması ilə daha çox bağlıdır. Bu dövrdə yaradılmış bir çox memarlıq nümunələrim bədnam qanşularımız böyük məkirliklə öz tarixi sənət nümunəjprı kimi təqdim etməyə çalışsalarda alimlərimiz elmi araşdırmalarla, dəlillərlə bu memarlıq nümunələrinin məhz bizim xalqımıza aid olduğunu sübut etmişlər Qədim alban memarlıq nümunələrinə Azərbaycanın Qarabağ. Qax. Şəki. Balakən. Gəncə və s.bu kimi ərazilərində daha çox rast gəlinir. Bu dövrdə Azərbaycanda kermika, dulusçuluq, şüşə və parça istehsalı, xalçaçılq. Misgərlik və s bu kimi sənət sahələri də çox yüksək səviyyədə inkişaf etmişdir. Çox maraqlıdır kı. Qədim dövrə aid keramika nümunələrinə Zaqafqaziya ərazisində yalnız Azerbaycanın müxtəlif bölgələrində rast gəlinmişdir (VII-IX)Araşdırmalar göstənr ki. Bu dövrdə yaradılmış keramika, şüşə, xalça, parça, mıs və s matenallanndan olan sənət nümunələri tacirlər tərəfindən dünyanın müxtəlif yerlərinə aparılmış və dünya bazarlarında geniş şöhrət tapmışdır.VIII-IX əsrlərdə Azərbaycan incəsənətinin inkişafında memarlığın inkişafı daha çox diqqəti cəlb edir İslam dininin yaranması və yayılması nəticəsində bir çox dini tikililər, mədrəsələr, karvansaraylar və s. Sürətlə inkişaf etmişdir.XI-XV əsrlər Azərbaycan tarixinin ən mürəkkəb və ən zəngin dövrləridir. Belə ki, bu dövrdə Azərbaycan dəfələrlə ərəblərin, monqollann dağıdıcı hücumlanna məruz qalmışdır. Azərbaycanın inkişaf etmiş şəhərləri, mədəniyyət ocaqları dəfələrlə dağıdılmış, yandınlmış. Talan edilmişdir. Bu cür hücumlar ^ləhcəsində düşmənlər xalqımızın mədəni sərvətlərini dağıtmaqla yanaşı gözəl, istedadlı sənətkarlan qul kimi özləri ile aparmışlar. Bütün bunlara baxmayaraq, bu dövrün Azərbaycan incəsənətinin qızıl dövrü sayılır Bu dövrdə bir sıra görkəmli şəxsiyyətlər vardır. Bunlara misal olaraq dahi şair N.Gəncəvi,N.Tusi və s. Bu kimi görkəmli şəxsiyyətləri göstərmək olar.Orta əsrlərdə tikilmiş memarlıq abidələrinə misal olaraq Yusif ibn Küseyr türbəsi, Möminə Xatun türbəsi. Qırmızı günbəz, Qız qalası. Nardaran qalası və s. Göstərmək olar.XIV-XV əsrləri tədqiqatçılar 2 böyük tarixi mərhələyə bölürlər.I mərhələ. IX-XII əsrləri əhatə edir. Bu zaman Azərbaycanda iki müstəqil dövlət mövcud olmuşdur. Onlardan biri Şirvanşahlar, digəri isə Eldənizlər dövləti olmuşdur. Hər iki dövlət arasında dini, siyasi, iqtisadi və mədəni yaxınlıq olmuşdur.II mərhələ XIII-XV əsrəri əhatə edir. Bu dövrdə tariximiz monqol istilasına məruz qalmışdır. Digər tərəfdən. XIV-XV əsrlərdə Azərbaycanda ardı-arası kəsilməyən feodal münasibətləri olmuşdur. Bu dövrdə Azərbaycan sənətkarlan təsviri-incəsənətin əsasən memarlıq və dekorativ tətbiqi sənət sahləri üzrə çox qiymətli sənət nümunələri yaratmışlar. Hətta arxeoloji qazıntılar göstərir ki, xalçaçılıq, parça istehsalı, ipəkçilik çox inkişaf edərək böyük sexlən olan emalatxanalarda istehsal oolunmuşdur ki. Bu da sənaye istehsalının ilkin mərhələsini xatırladır. Orta əsrlər Azərbaycan incəsənətində miniatür boyakarlığının inkişafı xüsusi əhəmiyyət kəsb etmişdir. Bu dövrdə yaranmış sənət nümunələri Avropada. Rusiyada çox böyük şöhrət qazanmışdır.Miniatür sənət inkişafını 3 böyük mərhələyə bölürlər:1. Monqol dövrü (XIII-XIV əsrlər)2.Teymurçilər dövrü (XV esr)3. Səfəviler dövrü (XV-XVII əsrier)Orta əsrlərdə yaşayıb yaratmış görkəmli miniatürçü rəssamlardan Kəmaləddin Behzad. Soltan Məhəmməd. Mirzə Əli. Müzəffər Əli və s. Bu kimi görkəmli sənetkarian göstərmək olar. Onlar əsasən Təbriz miniatür məktəbinin yaradılmasında və inkişafında çox mühüm rol oynamışlar. Orta əsrlərdə yaradılmış çox qiymətli miniatür rəsmləri əsasən görkəmli şairiənn – M.Gəncəvinin «Xəmsə», Firdovsinin «Şahnamə», M.Füzulinin «Leyli və Məcnuna və s. Bu kimi əsərlərinə illüstrasiya şəkillr işlənmişdir.Belə miniatür rəsmlərə misal olaraq «Xosrov və Şirin*. «Şah Təhmasib ovda» və s. Bu kimi əsərləri göstərmək olar.Bu dövrdə yaranan nadir sənətkarlıq nümunələrindən tarixi abidələr, memarlıq nümunələri daha çox diqqəti cəlb edir. Xüsusilə Memar Əcəmi Əbubəkir oğlu Naxçıvaninin yaratdığı «Mömine Xatuna türbəsi. «Yusif ibn Küseyr oğlu» türbəsi. «Qırmızı günbəz». «Qız qalası*, «Çuğa» məqbərəsi. “Şirvanşahlar sarayı” və s. Bu kimi abidələr öz gözəlliyi və forma tamlığı ilə diqqəti cəlb edir.