1. Texnologik qismi

Nometall materiallar ishlab chiqarish sexi. Mashinasozlikda tarkibida shippa tolali to’ldiruvchi va bog’lovchi smodalar ( to’yinmagan poliefirli, fenol formaldegidli epoksidli) bo’lgan ,shisha plastiklar keng tadbiq yetiladi. Harxil smodalar vujudga keltirish va polimerlarlashda moddalarni zararli bug’lari ajraladi. Ebonidli buyumlar ishlab chiqarishda ventilyasion tizimga SO₂,CO, H₂S, benzin goluol glisirin bug’lari, chang kiradi. Plastmassalar sintetik tolalar va shunga o’xshashlar ishlab chiqarish jarayonida ayniqsa zarari ko’p tashlanmalar hosil bo’ladi.
Payvandlash sexlari metallarni payvandlash va kesish uchastkalarida ajralayotgan zararli moddalarning tarkibi va massasi texnologik jarayonning turi va tartibiga, qo’llanilayotgan payvandlovchi va payvandlanuvchi materiallarni xossalariga bog’liq. Qulda bajariladigan elektrodlar bilan qoplangan elektrod yoyli payvandlash jarayoni uchun zararli moddalarning yeng ajralishi o’ziga xos 1 kg elektrod sarflanganda qo’lda bajarariladigan elektr yoyli jarayonda 40 g gacha chang, 2 g vodorod, ftorid, 1,5 g uglerod va azot oksidlari, cho’yanni payvandlashda esa 45 g gacha chang va 1,9 g vodorod ftorid hosil bo’ladi.
Yarimavtomat va avtomat payvandlashda ( himoya muhitli va u siz) ajralayotgan zararli moddalarning umumiy massasi 1,5- 2 marta, flyus ostida payvanlashda esa 4 - 6 marta kam. Payvandlash changini 99% ni o’lchami 10^-3dan 1 mkm gacha 1% ga yaqin changning o’lchami 1-5 mkm dan tashkil topgan, o’lchami 5 mkm dan katta zarrachalar atigi foizini o’ninchi ulushlarini tashkil etadi.
Payvandlashda ajralayotgan iflosliklarning kimyoviy tarkibi asosan payvandlovchi materiallar (sim, qoplama, flyuslar)ning tarkibi va payvandlanuvchi materiallarni tarkibiga esa kamroq darajada bog’liq.
Elektrpayvandlashda payvandlanuvchi materiallarini 1 kg sarfida zarracha moddalarini umumiy ajraladigan zarrachalarda keltirilgan. Moddalarni gazli va plazmali kesish chang va zararli moddalar ajralishi bilan birgalikda yuz beradi. Chang - zarrachalari o’lchami 2 mkm dan ortmagan metall oksidlarini kondensatini ifodalaydi. Kimyoviy tarkibi asosan kesilayotgan metallarning tarkibi bilan aniqlanadi. Kesish odatda xrom va shlakning zaxarli birikmalari, marganes zararli gazlar - CO, NO, plazmali kesishda esa ozon ham hosil bo’ladi. Chang tarkibiga kiruvchi 1 kg metallni kesishda ajraluvchi zaharli gazlarni massasini taxminan baholash uchun quyidagi nisbatlardan foydalanish mumkin.
Alyuminiy qotishmasining plazmali kesimida
alyuminiy oksidlari ____________ 1,28.
Titan qotishmalarini gazli kesishda titan oksidlari ____________ 38;
Legirlangan po’latlarni gazli kesishda temir oksidlari ________ 0, 258;
Legirlangan po’latlarni gazli kesishda marganes __________ 0,256Mn/100;
Yuqorilegirlangan po’latlarni kesishda xrom oksidlari _______ 0,0658Cr/100;