1 varyant Radioaktiv elementlar

Demokritning
ilmiy ishlari.

Ingliz kimyogari va fizigi 
R. Boyl
(1627—1691) kimyoviy element eng oddiy va kimyoviy jarayonlarda bo‘linmaydigan zarracha bo‘lib, 
u murakkab moddalar tarkibiga kirishini tushuntirdi.

1748-yilda 
M.V.Lomonosov
massaning saqlanish qonunini kashf etdi.

1808-yilda 
J.L.Prust
tarkibning doimiylik qonunini kashf etdi.

1803-1804- yillarda 
Djon Dalton
atom-molekular ta’limotni rivojlantirdi va atom massa haqidagi tushunchani fanga kiritdi.

1814-yilda 
Y.Ya.Berselius
46 ta kimyoviy elementning atom massalari asosida kimyoviy elementlar jadvalini tuzdi.
2.
Tekshirish obyektiga koʻra analitik kimyoni anorganik moddalar analizi va organik moddalar analiziga boʻlish rasm boʻlgan. Anorganik 
moddalarning sifat analizida eritmadagi ionlarni topish uchun, odatda, yaxshi seziladigan har xil (rang hosil boʻlishi yoki eritma rangining keskin 
oʻzgarishi, gaz ajralib chiqishi kabi jarayonlar bilan boradigan) reaksiyalardan foydalaniladi. Organik moddalarning sifat analizida esa maxsus 
usullar qoʻllaniladi. Oddiy modda yoki biror birikmadagi elementning miqdorini aniqlashda uning biror fizik xossasi (masalan, ogʻirligi, hajmi, 
zichligi, nur sindirish koʻrsatkichi, elektr oʻtkazuvchanligi, sirt tarangligi va hokazolar) oʻlchanadi. Element yoki moddalar miqdori va oʻlchanadigan 
fizik xossalar oʻrtasida analitik yoki grafik ifodalangan maʼlum funksional bogʻliqlik boʻlishi kerak. Vazniy analiz va titrlash usullari modda miqdori 
bilan uning ogʻirligi yoki hajmi orasida toʻgʻri proporsional bogʻliqlik saqlanishiga asoslanadi. Spektral usullarda element miqdori bilan analitik 
spektr chiziqlarining ravshanlik darajasi oʻrtasidagi proporsional bogʻliqlikka maʼlum chegarada rioya qilinadi. Fotometrik analizda esa moddaning 
konsentratsiyasi bilan nurning yutilishi oʻrtasidagi proporsional bogʻliqlik eʼtiborga olinadi. Element (modda) miqdorini oʻlchashdan avval, odatda, u 
boyitiladi va aniqlanadigan element qulay birikma holida ajratib olinadi. Koʻpchilik usullar selektiv va sezgir boʻlmaganligi uchun moddalarning 
miqdorini oʻlchashda ularni guruhlarga boʻlib, ayrim elementlarni choʻktirib, haydab, ekstraksiyalab ajratish katta ahamiyatga ega. Birga boʻladigan 
koʻpchilik ionlarning choʻkishiga va ekstraksiyalanishiga yoʻl qoʻymaslik uchun ularni barqaror kompleks ionlarga aylantirish mumkin. 
Aniqlanadigan elementni eritmadan elektroliz qilib erkin holda yoki oksid holida ajratib olsa boʻladi. Maʼlum sharoitni tanlab, bir xil elementlarni 
elektrodda choʻktirib, boshqalarini esa eritmada qoldirishga erishiladi. Koʻpchilik metallarning oz miqdorini ajratib olish uchun ichki elektroliz usuli 
qoʻllaniladi. Eng qulay ajratish usullaridan biri xromatografiya hisoblanadi.
3.
Konsentrlangan nitrat kislota alkanlarga past haroratda ta’sir etmaydi. Yuqori haroratda esa ularni oksidlab yuboradi. Alkanlarni nitrolash 
suyultirilgan (13-40% li) nitrat kislota bilan yuqori haroratda (175-550
0
C) olib boriladi (Konovalov M.I. reaksiyasi). 
Alkanlarni suyuq fazada ham nitrolash mumkin. Lekin bunda nitrobirikmalarni hosil bo’lish miqdori juda kam bo’ladi. Reaksiya uchlamchi uglerod 
atomlari tutgan uglevodorodlar bilangina yaxshi natija beradi. 
ug’ fazada nitrolanganda reaksiyani o’tkazish harorati uglevodorodning tuzilishiga bog’liq bo’ladi. 
Uchlamchi uglerod atomi tutgan uglevodorodlar past haroratda, birlamchi uglerod atomi tutgan uglevodorodlar yuqori haroratda 
nitrolanadi. Nitrolash jarayonida nitrolovchi agent sifatida azot kislotasi o’rniga azot oksidlaridan ham foydalanish mumkin. Nitrolash reaksiyasi 
radikal-zanjirli mexanizm bilan boradi. 
Alkanlarni nitrolash natijasida olinadigan nitrobirikmalardan erituvchilar, portlovchi moddalar va boshqalar sifatida foydalaniladi. 
4.
Termokimyo — kimyoviy termodinamikaning bir boʻlimi. Kimyoviy reaksiyalar jarayonida issiklik effektini oʻlchash yoki hisoblash, moddaning 
agregat holati oʻzgarishi bilan bogʻliq fizikkimyoviy jarayonlar, suyulish, erish, suyultirish va boshqalarni tadqiq qiladi. T. fizikkimyoviy 
sistemalarning issiklik sigʻimini va ularning haroratga bogʻliqligini ham miqdoriy jihatdan oʻrganadi.T.da issiqlik sigʻimi, yonish issiqligi, entalpiya, 
entropiya, izobari zotermik potensial kabi kattaliklar qoʻllanadi. Ulardan kimyotexnologiya jarayonlarining issiklik muvozanatini hisoblashda 
foydalaniladi. T.ning amaliy usuli — kalorimetriya. Reaksiyalarning tezligini aniqlashda moddalarning energetik xususiyatlarini bilish, shuningdek, 
birikmalarning tuzilishini hisobga olish muhim. Reaksiyalarning issiklik effekti yoki issiklik sigʻimini oʻlchashda kalorimetriyadan foydalaniladi. 
Reaksiyada ajralib chiqayotgan yoki yutilayotgan issiklik miqdori ifodalangan kimyoviy tenglamalar termokimyoviy tenglamalar deyiladi. T.da 
gomogen (bir jinsli) va geterogen (har xil jinsli) sistemalar maʼlum boʻlib, bular bitta yoki bir necha fazalardan tashkil topadi. Gomogen sistemata 
azot bilan kislorod gazlari aralashmasi, geterogen sistemata. esa suv bilan muzning aralashmasi yoki havo (atmosfera)dagi kumir va oltingugurt 
zarralarining aralashmasi misol boʻla oladi. Soʻnggi sistema 3 fazadan — 2 ta qattiq va 1 ta gaz fazasidan iborat.
T. ga G. I. Gess asos solgan. U 1840-yil termokimyoviy hisoblarga asoslangan prinsipni eʼlon qiladi, keyinroq mazkur prinsip Gess konuni nomini 
oladi. Baʼzi reaksiyalarning issiklik effektini toʻgʻridantoʻgʻri oʻlchash imkoni yoʻqligi yoki qiyinligi tufayli ularni Gess qonuni yordamida 
aniklanadi. Kimyoviy reaksiyalar ko'pincha issiqlik va boshqa energiya turlarini yutish yoki chiqarish bilan sodir bo'ladi. Agar reaksiya o'zgarmas 
bosimda olib borilsa ajralib chiqqan yoki yutilgan issiqlik – reaksiyaninng 
o'zgarmas bosimdagi issiqlik effekti 
deb ataladi va Q
p
bilan belgilanadi.
HO : NO
2
HO