|
Diniy ekstremizm deganda dinning ijodiy tabiatini inkor etuvchi, dunyoviy hatti-harakatlarni diniy mafkura maqsadlariga bo'ysundirishga urinuvchi harakat tarafdorlari nazarda tutiladi. Aslini olganda, diniy ekstremizm-fundamentalizmning bir ko'rinishi. Diniy ekstremizm zaminida fundamentalizm yotadi. Biroq ayrim tadqiqotchilar, diniy ekstremizmni burttirib ko'rsatish maqsadida, fundamentalizmdan farqlashga urinadilar. Aslida diniy ekstremizm va fundamentalizm bir-biridan uzoq xodisalar emas. Diniy ekstremizm to'g'risida to'liqroq tasavvur hosil qilish uchun uning belgilari haqidagi tushunchalarga ega bo'lish lozim.
|
Diniy ekstremizmning eng birlamchi hususiyati shundaki, u jamiyatda qabul qilingan ijtimoiy norma va qadriyatlarni inkor qiladi yoki ularga qarshi kurashadi. U siyosiy sahnaga chiqish, hokimiyat tepasiga kelish, davlat boshqaruvg uslubini diniy o'zanga burish kabilarga harakat qiladi. Diniy ekstremizm hodisalarni faqat yaxshi yoki yomon, qora yoki oq deb baholashga odatlagani uchun demokratiya va pluralizmni inkor etadi.
|
Ta'kidlash joizki, bunday jarayonlar muqarrar ravishda milliy urf-odatlar va ana'analar, jumladan diniy an'analarning ijtimoiy hayotdagi mavqeyini o'zgartiradi, milliy madaniyatga va diniy ta'limotda modernizatsiya jarayonlarini vujudga keltiradi. Ijtimoiy hayotdagi bunday o'zgarishlar diniy ekstremizm va fundamentalizm to'sqinligiga duch keladi. Jahon miqyosida, hususan O'zbekistonda diniy ekstremizm islom ekstremizmi shaklida o'ta keskin ko'rinishida namoyon bo'lmoqda. Islom ekstremizm vakillari quyidagi guruhlarga bo'linadi: birinchidan, islom ekstremistlari hozirgi zamon musulmonlari yashaydigan davlatlarning rahbarlarida musulmonchilikdan asar ham qolmagan, ular ular daxriylardir, degan da'vo bilan chiqardilar. Shuning uchun diniy ekstremistlar islom aqidalarini ijtimoiy hayotda qayta tiklash uchun qa'tiy harakatga undaydilar; ikkichidan, ular islom, shariat qonunlarini mamlakat miqyosida o'rnatishga, binobarin, ochiqdan-ochiq, islom davlatini barpo etish uchun kurashga chaqiradilar.
|
Mahalliy aholi vakillari orasida yuqori malakali ishchi kuchining kamligi va iqtisodiy turmush darajasining pastligi turli ekstremistik va fundamentalistik ruhdagi diniy oqimlarning yoyilishiga qulay shart-sharoit yaratgan. O'sha davrda olib borilgan daxriylik siyosati oqibatida mustamlaka davrigacha islom dunyosining markazlaridan biri bo'lgan Markaziy Osiyo o'zining ilgarigi nufuzini yoqotgan. Aholining diniy marosim hamda an'analarni bajarish darajasiga tushib qolgan. Buning sabablari quyidagilardan iborat:
a) dinga qarshi kurash davlat siyosatining tarkibiy qismiga aylantirilganligi, diniy ta'limotni ilmiy o'rganish uchun yetarli shart-sharoitlarning mavjud emasligi;
b)sobiq Ittifoq davrida aholiga diniy ta'lim berishning yaxshi yo'lga quyilmaganligi;
c) diniy tashkilotlar va ulamolarning kuch va imkoniyatlaridan aholini tarbiyalashda foydalanilmaganligi.
|
O'zbekiston ko'p konfessiyali davlat. Hozir kunda O'zbekistonda yigirmaga yaqin diniy konfessiyalar faoliyat olib bormoqda. Diniy ekstremistlar mamlakat mintaqalari aholisi va ijtimoiy qatlamlar o'rtasida <> va <> dindorlik belgilari bo'yicha qarama-qarshiliklar keltirib chiqarishga harakat qiladilar. Dindorlik belgilari bo'yicha tafovutlar millatlar o'rtasidagi totuvlik, mintaqadagi halqlar do'stligiga rahna solishi mumkin.
|
O'zbekistonga noqonuniy suqilib kirib, filialini tashkil etgan diniy ekstremistik va fundamentalistik tashkilotlardan yana biri <>. Partiya 1953 yil Falastinda paydo bo'lgan. Unga shayx Taqiyiddin Nabahoniy asos solgan. Tashkilot filiallarining asosiy qismi G'arbiy Yevropa davlatlarida faoliyat olib boradi. Sharq mamlakatlari Misr, Irdaniya, Tunis, Quvayt va Turkiyada bunday harakatlar ayniqsa, keng tarqalgan.
|
