1. Why study History?

1. Personal moral judgment in the portrayal of the actor/actors in the studied history.
2.Impersonal moral judgment in the portrayal of the actor/actors in the studied history
3.. Moral judgment of the studied historical sources
Al-Biruni’s personal moral judgement towards historical agent/s may be descriptive and non-descriptive. Descriptive and non-descriptive here means, the judgement either informs readers about the judged person by name and detail or anonymous. The latter can be found when al-Biruni expresses moral judgement to some people without mentioning their names
The impersonal lmoral judgement refers to a judgement not directly from al-Biruni’s evaluation. In other words, the judgement came from others, yet it informs readers the moral quality of the historical agent/s.
Historical sources are the evidence in any form which made up historical narrative, it can be divided into two: (1) primary source and (2) secondary source. Most of the time, historical sources are in the form of testimony (written or oral)Putting aside valid reasoning which is based on first principle as a necessary source, archaeological findings are also historical source. Archaeological source, however, does not have personality and is amoralTherefore, moral judgement towards historical source refers to judgement on testimonial source only, not archaeological source. Having said that, al-Biruni was found giving moral judgement towards historical sources in many places in al-Athar.

28. Tarixi Obyektivlik və Əxlaqi Mühakimə: Obyektivlik belə hesab edir ki, hər hansı bir tarixi yazı qəbilə, cins, irq, cins və millətdən asılı olmayaraq hisslərdən, qərəzlərdən və qərəzdən uzaq, tutarlı faktlara əsaslanmalıdır. Bunu sadəcə olaraq “həqiqətə hörmət” adlandırırlar. Obyektivlik keçmiş hadisələrin əslində baş verdiyi kimi hərtərəfli, sistematik qeydinin olması vəziyyəti deməkdir. Obyektivlik tarixi yazının yalnız əsaslı faktlara əsaslanmasına inanır (Henige, 1982). Bu faktlar hisslərdən, duyğulardan, qərəzlərdən və qərəzlərdən uzaq olmalıdır. .Bəzi tarixçilərə görə isə Tarixdə obyektivlik mütləq deyil. Əslində tarixdə mütləq fakt yoxdur. Faktlar tarixçinin onlara verdiyi əhəmiyyətlə müəyyən edilir (Marwick, 1981).
Tarixi faktları şərh edərkən tarixçi öz hiss və emosiyalarını aşağı salmalıdır.
Hegel, (1956) hesab edirdi ki, tarixçi öz işində yüksək dərəcədə intellektual dürüstlük və dürüstlük nümayiş etdirməlidir. Tarixçi bu prosedurlara əməl etdikdə onun hesabatı obyektiv olur. Əksinə, əsərində bunlara məhəl qoymursa, onun izahı subyektiv hesab oluna bilər. Bununla belə, qeyd etmək lazımdır ki, obyektiv tarixi hesabat dərin araşdırma və araşdırmaya əsaslanmalı və zamanın sınağına tab gətirməlidir. Mütləq obyektivlik anlayışı nə tarixə, nə də elmə aid deyil
Buna “həqiqətə hörmət” də deyilir (Fadeiye, 2004).
Tarixşünaslıqda əxlaqi mühakimə tənqidi tarix fəlsəfəsində (yəni tarixşünaslıq fəlsəfəsində) bir mövzudur. Vanna görə tarixdə əxlaqi mühakimə keçmişdəki insanların əxlaqına verilən qiymətləndirmənin ifadəsidir. Adətən tərif və ya qınama dilində. Child (1951, 298) tarixdə əxlaqi mühakiməni onun mövzusunun hərəkətini “yaxşı, pis, cəsarətli, qorxaq, xain, axmaq və s.” kimi qəbul etməyə sövq edən motivlər üzrə mühakimə kimi təyin edir. Digər tərəfdən Oldfield (1981, 260) bunu “adətən tərifləyən və ya qınayan dildə edilən” və “tərif və ya qınama ifadələrinin əxlaqi xarakteri... yaxşı və şəri ifadə edən” ifadələr kimi təsvir edir. Xülasə, hər hansı bir şəxsin, qurumun və ya partiyanın mənəvi keyfiyyətini və ya dəyərini ifşa etməyə çalışan istənilən tarixi təsvirlər tarixdə əxlaqi mühakimədir. Nə vaxt bir tarixçi tarixi agentləri daha yaxşı və ya daha pis, doğru və ya yanlış kimi təsvir etsə, bu, tarixdə əxlaqi mühakimədir.
Əxlaqi ifadələr və xüsusilə əxlaqi mühakimələr adətən tərif və ya ittiham dili ilə edilir. Məsələn, əl-Biruninin istifadə etdiyi 3 əsas əxlaqi mühakimə forması:
1. Öyrənilən tarixdə aktyor/aktyor obrazında şəxsi əxlaqi mühakimə.
2. Öyrənilən tarixdə aktyor/aktyor obrazında şəxsiyyətsiz əxlaqi mühakimə
3.. Öyrənilən tarixi mənbələrin əxlaqi mühakiməsi
Əl-Biruninin tarixi agentlərə qarşı şəxsi əxlaqi mühakiməsi təsviri və təsviri olmayan ola bilər. Burada təsviri və qeyri-təsviri o deməkdir ki, hökm ya ad və təfərrüatlarla, ya da anonim şəkildə mühakimə olunan şəxs haqqında oxuculara məlumat verir. Əl-Biruni bəzi insanların adlarını çəkmədən onlara mənəvi mühakimə söylədikdə sonuncunu tapmaq olar.
Şəxsi olmayan əxlaqi mühakimə birbaşa Əl-Biruninin qiymətləndirməsindən olmayan mühakimələrə aiddir. Başqa sözlə desək, mühakimə başqalarından gəlib, bununla belə, o, tarixi agentin/agentlərin mənəvi keyfiyyətini oxuculara çatdırır.
Tarixi mənbələr tarixi hekayəni təşkil edən istənilən formada sübutdur, onu iki yerə bölmək olar: (1) ilkin mənbə və (2) ikinci dərəcəli mənbə. Tarixi mənbələr çox vaxt şəhadət (yazılı və ya şifahi) şəklində olur.Birinci prinsipə əsaslanan əsaslı mülahizələri zəruri mənbə kimi kənara qoysaq, arxeoloji tapıntılar da tarixi mənbədir. Arxeoloji mənbə isə şəxsiyyətə malik deyil və əxlai deyil Buna görə də, tarixi mənbəyə dair əxlaqi mühakimə arxeoloji mənbəyə deyil, yalnız şəhadət mənbəyinə istinad edir. Bunu deyən Əl-Biruni Əl-Ətharın bir çox yerində tarixi mənbələrə qarşı əxlaqi mühakimə yürütdüyünə rast gəlinir.