10-ma’ruza. Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish haqida tushuncha. Reja

g)Proporsional - differensial (P D ) rostlash qonuni
(9.6-rasm). 
Bu holda DD rostlagich ishlab chiqaradigan ta’sir rostlanuvchan kattalikning
chetga chiqishiga va shu chetga chiqish tezligiga proporsionalligini bildiradi. 
Rostlash qonuni formulasida proporsional tashkil etuvchi borliga ilgarilash
burchagini oshirish imkonini beradi. Bu rostlagichlar darak beruvchi proporsional 
rostlagichlardir.
P-rostlagichlar ijro etuvchi mexanizmni rostlovchi organini birmuncha ilgarilash
bilan rostlanuvchi kattalikning chetga chiqish tezligiga proporsional siljitadi. 
rostlash kattaligi hisoblanadi. 
Rostlanuvchi kattalikning chetga chiqish tezligi qancha kichik bo‘lsa, rostlanishni 
ilgarilash ta’siri ham shuncha kichik bo‘ladi. 
d) Proporsional - integral ( PI ) rostlash qonuni
. (9.7-rasm) 
Bu qonunni amalga oshiruvchi qurilmalar PI yoki izodromli rostlagichlar
deyiladi. Bu holda rostlash kattaligi
hisoblanadi. 
Rostlagich tenglamasi o‘z tarkibiga statik va astatik tashkil etuvchilarni oladi.
rostlagichning astatikligini ko‘rsatadi. e) 

---

9.7-rasm. PI rostlash qonunining grafik ko‘rinishi (a) va uning algoritmik 
tuzilishi (b) 
e) Proporsional-integral-differensial ( PID)rostlash qonuni. 
PID rostlagichlar uchun rostlovchi ta’sirning miqdori rostlanuvchi kattalikning 
berilgan qiymatidan chetga chiqishga, shu chetga chiqishning integrali va tezligiga
proporsionavdir (9.8-rasm). Bu rostlagichlar darak beruvchi izodrom rostlagichlar
deyiladi va ular uchta sozlash kattaligiga ega: uzatish koeffitsienti -
izodrom 
vaqti-
darak berish vaqti-
. 
9.8-rasm. PID-rostpash qonunining grafik ko‘rinishi (a) va uning algoritmik tuzilishi (b) 
Nazorat savollari 
1. BAS ta’rifi qanday? 
2. BASning vazifalariga nimalar kiradi? 
3. BASning funktsional sхemasi qanday? 
4. BAS qanday sinflarga ajraladi? 
5. ARSning tarifi qanday? 
6. ARS qanday qismlardan iborat? 
7. ARS larga qo’yiladigan talablar nimalardan iborat? 
8. Sanoatda qo’llanilgan birinchi teхnik vosita qachon va kim tomonidan yaratilgan? 
9. Avtomatika fani nazariyasining asoschisi kim? 
10. BAS qanday sinflarga bo’linadi? 
11. Avtomatika fanining asosiy vazifasi nimadan iborat? 
12. Avtomatlashtirish ob’yekti haqida tushuncha bering? 
13. Ob’yektning o‘ziga tenglashish xususiyati va sig‘im koeffitsienti qanday 
aniqlanadi? 
14. Rostlash qonuni deb nimaga aytiladi?