11 – Tema. Racionallıq hám ilimiy izertlew sáykesligi. Reje

Jeke ilimiy metodlar, materiya ha’rekettin’ tiykarg’ı formasına ta’n bolg’an anıq pa’nde qollanatug’ın biliw usılları, printsipleri, izertlew ha’m ta’rtip printsipleri kompleksi. Mexanika, fizika, ximiya, biologiya sotsial gumanitar pa’nlerdin’ metodları usılarg’a kiredi.
İlim metodları, belgili ilim tarmag’ına kiriwshi yamasa pa’nler tutasqan orında payda bolatug’ın anıq ilimler tarawında qollnatug’ın usıllar sisteması. Ha’r bir fundamentar ilimler, anıqları menen, o’z predmetine ha’m o’zine ta’n izertlew usıllarına iye bolg’an tarawlarkompleksi.
İlimler aralıq izertlew metodları, tiykarınan ilim tarawları tutasqan, orında a’mel etetug’ın metodologiyanın’ tu’rli da’rejesi elementlerin birlestiriw na’tiyjesinde payda bolg’an, bir qansha sintetikalıq ha’m integrativ usıllar komplesi. Usı metodlar kompleksi ilimiy programalardı a’melge asırıwda ken’ qollanıladı.
Solay etip, metodologiya ma’lim bir, en’ kerekli metodqa baylanıslı bolmaydı. İlimpaz hesh qashan tek bir ta’liymatqa su’yenip qalmaslıg’ı, hesh qashan o’z oyı metodları tek bir filosofiya menen sheklenip qalmaslıg’ı kerek.⁵
Ulıwmailimiy ha’m ulıwma logikalıq metodlar, olardın’ ilimiy biliwdegi ornı. İlimiy izertlewlerde effektiv metod sıpatında universa metodlardın’ biri modellestiriw ken’nen qollanıladı. Model’ tu’p nusqanın’ – u’yrenilip atırılg’an ob’ekttin’ tiykarg’ı qa’siyetlerin sa’wlelendiriwshi jasalma sistema bolıp tabıladı. Ol qolaylı formada izertlenilip atırg’an ob’ekt haqqında ko’p sanlı mag’lıwmattı su’wretleydi, ol menen sa’ykeslikte boladı, izertlewde onı almastırıw mu’mkinshiligin beredi.
Modellestiriw izertlewdin’ maqseti retinde bnrilgen rejimlik jag’daylarda belgili ken’islik ha’m waqıtlıq qa’siyetlerge iye sistemalarda bolıp atırg’an konkret qubılıstın’ yaki protsesstin’ ulıwma nızamların anıqlaw ushın da ha’m olardın detallıq u’yreniliwi ushın qollanıladı. İzertlew ob’ektine, sheshiliwdi talap etetug’ın maqset ha’m wazypalarg’a qaray modellerdin’ ha’r qıylı tu’rleri – maketler, fizikalıq, matematikalıq, funktsionallıq modeller qollanıladı.⁶