11 – Tema. Racionallıq hám ilimiy izertlew sáykesligi. Reje

Гнсеологиялық функция – аналогия билиў усылы сыпатында қолланылады.

İlimiy izertlewleridin’ barısında analiz ha’m sintez metodı qollanıladı. Bul ilimiy izertlew protsessinde o’zgeshe a’hmsiyetke iye. Analiz – ilimiy izertlew usılı bolıp, onın’ ja’rdeminde quramalı qubılıslar a’piwayı sostav bo’leklerge bo’linedi. Sintez – aanalizge qarsı usıl bolıp, bir-biri menen baylanıslı bolg’an elementlerdi pu’tinlikke biriktiriw tiykarında qbılıstı bir pu’tinlikte izertlewdi an’latadı. Bull berilgen eki metod dialektikalıq baylanısta u’yreniledi. İlimiy sintez tu’sinikelerdi, nızamlardı, teoriyalıq ulıwmalastrıwg’a mu’mkinshili beredi. Onın’ sxeması to’mendegi komponentlerdi, o’z ishine aladı.

Ulıwma izertlew usılları u’sh da’rejege bo’lip o’rsetiwge boladı.

- emprik izertlew metodları;
- teoriyalıq biliw metodları;
- izertlewdin’ ulıwma logikalıq metodları ha’m usılları. Usı metodlardı ko’rip shıg’amız. Emprik izertlew metodları, 1. baqlaw- na’rse qbılıslardı analizlew pa’ssiv baqlaw.Tiykarınan, sezim ag’zalarının’ mag’lıwmatlırına su’yenedi.
Ekseperiment u’yrenilip tırg’an protsessti aktiv izbe-iz aralasıw, eksperimenttin’ maqsetlerine muwapıq arnawlı jaratılg’an qadag’alaw astına alıng’an jag’daylarda izertlenip atırg’an ob’ekttin’ tiyisli ta’rizde o’zgertitw yaki onı sa’wlelendiriw bolıp tabıladı. Eksperimettin’ teren’ tamırları o’ndiristin’ tariyxı, miynet quralların oylap tabıwha’m jetilistiriw, jan’a o’ndirislerdi do’retiw menen anıqlanadı. Eksperiment iskerliktin’ sapalı jan’a forması bolıp tabıladı. U’yrenilip atırg’an protsesske aralaspawdı talap eteteug’ın baqlawdan onın’ parqı sonda, ilimiy eksperiment birge alıp baratug’ın jag’daylardın’ ta’sirin biykarlaytug’ın, izertleniwshi qubılıstı taza tu’rinde qayta tiklew formasın an’latadı. Qa’lgen eksperiment ilimiy teoriyanın’ jetiskenliklerine tiykarlanadı, biraq ol bug’an qosımsha jan’a teoriyalıq ashılıwlardan aldın keliwi mu’mkin.
Demek, eksperimental izertlew jan’a ilimiy bilimdi alıwdın’ tiykarg’ı usıllarınan biri. Eksperimettin’ bas makseti teoriya qag’ıydaların tekseriw gipoteza basqıshında turg’an teoriyanı tastıyıqlaydı,yamasa biykarlaydı. Onın rawajlanıwı ushın material beredi. Eksperimentler ta’biyg’ıy ha’m jasalma bolıwı mu’mkin. Ta’biyg’ıy eksperimentler, islep shıg’arıw, turmıs ha’m t.b. Sotsiallıq qubılısların u’yreniwde ayırıqsha, jasalma eksperimentler bolsa texnika ha’m basqa da panlerde ken’ qollanıladı. Ta’biyiy usıl psixllogiyalıq metodologiyalıq ma’selelerdi sheshiwde qollanıladı. Bull usıldın’ ilimiy tiykarların A. F Lauzurskiy ta’riyiplep bergen. Ta’biyg’ıy sha’riyatta insan psixikasın u’yreniwde sanalıwshılardın’ roli o’zleri xabarsız bolıwı, bilimlendiriw protsessinde berilgen bilimler izertlew maqsetine sa’ykeslestiriw, u’lken jastag’ı adamalarg’a ta’rbiyalıq ta’sir o’tkeriw ku’ndelikli miynet ta’rizi do’gereginde, a’melge asırlıwı zavod ha’m favrikada bolsa o’noim islep shıg’arıw na’tiyjeligin rawajlandırıwg’a qaratılıwı sha’rt. Laborotoriya usılı ja’rdemi menen dıqqattın’ sıpatları, sezim, eleslew, yad, oylawdın’ qa’siyetleri. Emotsional aqıllı halatlar tekseriledi.
Eksperimenttin’ bas maqseti teoriyalıq qag’ydalardı tekseriw isshi gipotezanı tastıyıqlaw. Sonday-aq ilimiy izertlew temasın ja’nede ken’irek teren’ u’yreniw kerek. Eksperimetal izertlewlerdi na’tiyjeli o’tkeriw ushın eksperiment metodologiyası islep shıg’ıladı. Bul to’mendegi tiykarg’ı basqıshtı o’z ishine aladı.
- eksperiment joybarın islep shıg’ıw,programması,
- o’nimlerdi bahalaw ha’m eksperiment o’tkeriw quralların tan’law
- eksperimentti o’tkeriw,
- eksperiment na’tiyjesinde alıng’an mag’lıwmatlardı islep shıg’ıw analiz etiw.
To’mendegi sxemada eksperiment joba bag’darlamasın islep shıg’ıw ko’rsetilgen.