11-Mavzu: Jamoa tushunchasi va uning o’ziga xosliklari

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

13-mavzu: TARBIYANING UMUMIY METODLARI 
REJA: 
1.
Tarbiya metodlari 
2.
Xalq pedagogikasining tarbiya metodlari 
3.
Ijtimoiy ongni shaklantiruvchi metodlar 
Mavzu bo‘yicha tayanch iboralar: 
Tarbiya, usul, vosita, tarbiya qonuniyatlari, tarbyailanganlik, jazo, uyat, 
adolat, xalq pedagogikasi, ijodiy hamkorlik, ilg‘or pedagog.
Adabiyotlar ro‘yxati.
1.
Munavvarov tahriri ostida ―Pedagogika‖. 1996 yil. Toshkent. ―O‘qituvchi‖ 
nashriyoti.
2.
Pedagogika ma‘ruzalar matni. 2000 yil. Hammualliflar.
3.
I.A.Karimov. ―O‘zbekiston kelajagi buyuk davlat‖.
4.
4.A.Avloniy ―Turkiy guliston yohud axloq‖. 
 
Bola o‘qishni, tarbiya olishni istaydi, katta bo‘lib jamiyat hayotida faol 
ishtirok etishni xohlaydi. Pedagog uni qay usulda, qanday munosabatlar 
sharoitida, qanday pedagogik jarayonda tarbiyalashi lozimligini bilishi kerak. Shu 
bilan birga bola o‘zini o‘zgartirishda faol ishtirokchi ekanligini ham unutmaslik 
lozim. 
O‘qituvchi-do‘st, murabbiy, yo‘l boshlovchi bo‘lgandagina o‘quvchilar 
o‘zlarining ichki olamlarini ochib ko‘rsatadilar. 
Yuqorida aytganimizdek, tarbiya tarbiyachi va tarbiyalanuvchi faoliyatlarini 
o‘z ichiga olgan ikki yoqlama jarayon. Tarbiyachilar bilim va tarbiyaga ega 
bo‘lgan kishilar, tarbiyalanuvchilar-bilim va tajriba o‘rganuvchi yoshlardir. Ammo 
tarbiyalanuvchilar muayyan darajada faol faoliyat ko‘rsatmasalar, tajriba va bilim 
o‘rgana olmaydilar. 
Demak, 
tarbiya 
metodi 
tarbiyachi 
va 
tarbiyalanuvchilarning
hamkorlikdagi faoliyat va o‘zaro ta‘sir ko‘rsatish usullaridir. Shaxsni 
shakllantirish maqsadida, bolaning ongi, his-tuyg‘ulari, irodasi, xulq-atvori va 
munosabatlari tizimiga ta‘sir ko‘rsatish uchun tarbiya metodlari ishlatiladi. Ilmiy
adabiyotlarda tarbiya metodlarini tarbiya usullari, deb ham yuritiladi. 
Ta‘lim metodlari, o‘qituvchi sinfda birinchi marta sinf xonasini tozalash uchun 
shanbalik uyushtirmoqda. Bolalarga ish bo‘lib berishdan oldin u lattani qanday 
qilib xo‘llash, partalarni va polni artish haqida gapirib, ko‘rsatib beradi. 
O‘qituvchining so‘zi bu erda uslub bo‘lib hisoblanadi. Metod va uslub bir-biri 
bilan o‘zaro bog‘liq va pedagogik jarayon mohiyatiga ko‘ra bir-biriga o‘tib turishi 
mumkin. 
O‘quvchilarning jamoa va individual faoliyatlarini maqsadga muvofiq tashkil 
qilish uchun tarbiya shakllaridan foydalaniladi. Masalan, sinf majlisi, yig‘ilishi, 
ertalabki saflanish, klub ishlari va boshqalar. 
Tarbiya vositalari biron-bir tarbiyaviy masalani maqsadga muvofiq yo‘l bilan hal 
qilishni tashkil etish uchun ishlatiladi (ko‘rsatmali qo‘llanmalar, kitoblar, radio,
televideniye). Yana o‘quvchilar jalb qilingan faoliyat turlari ham tarbiya vositasi 

---

bo‘lishi mumkin. Kinofil‘mlar, san‘at asarlari, o‘qituvchining jonli so‘zi, bolalar 
o‘yini, mehnat, sport, badiiy havaskorlik, ijtimoiy va boshqa faoliyat turlari 
tarbiya vositalari bo‘lishi mumkin. Tarbiya vositalari tarbiyaviy maqsadlarni 
amalga oshirish uchun o‘qituvchi-tarbiyachining tarbiya tizimiga kiritilishi
lozim. Masalan, maktab kutubxonasi tarbiya vositasi bo‘lishi uchun o‘qituvchi va 
kutubxonachi yozuvchilar bilan uchrashuv, o‘qilgan kitoblarni muhokamasini 
uyushtirishlari lozim. 
Tarbiya natijasi tarbiyaviy jarayonning usullari, uslubi, vositalari va 
shakllaridan mohirona foydalanishga bog‘liq. 
Tarbiyachilar ta‘sir etishning bola shaxsiyatiga maqbul metodni, tanlab 
olishlari, uning shaxsini o‘zgartirish uchun kerakli sharoit yaratishlari lozim. 
Tarbiya metodlari har bir bolaga, bolalalar jamoasiga alohida munosabatda 
bo‘lishni nazarda tutadi. 
Shunday qilib, tarbiya jarayonida o‘qituvchi yakka o‘quvchi yoki sinf jamoasi 
manfaati yo‘lida biron-bir tarbiyaviy masalani hal qilish uchun o‘quvchilarning 
yosh va individual hususiyatlarini, tarbiyalanganlik darajalarini, pedagogik 
vaziyat harakterini hisobga olgan holda ta‘sir etishning turli-tuman metod, uslub 
va shakllarini majmuasiga tarbiya usuli deyiladi. Tarbiyaning metodlari, 
vositalari asrlar davomida shakllanib takomillashadi, o‘zini oqlagan urf-odatlar 
an‘anaga aylanadi. Binobarin, tarbiyada har bir xalqning o‘z udumi, usuli tarixan 
shakllangan va tajribada sinalgan dunyoqarashi, tarbiya vositalari bo‘ladi, shuning 
uchun tarbiya milliy va tarixiy zamindan uzilmasligi kerak.