11-mavzu: Pul-kredit siyosati. Reja
Pul-kredit siyosatining 2020 yil va 2021-2022 yillar davriga
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4. Pul-kredit siyosatining 2020 yil va 2021-2022 yillar davriga mo’ljallangan asosiy yo’nalishlari Markaziy bank pul-kredit siyosati borasidagi qarorlarini birinchi o’rinda o’rta muddatli istiqboldagi makroiqtisodiy prognozlari va keng qamrovli tahlillar asosida qabul qiladi. Prognoz ko’rsatkichlarini ishlab chiqishda milliy iqtisodiyot rivojlanishi, inflyatsiya dinamikasining ichki va tashqi omillari, shu bilan birga, makroiqtisodiy siyosatning shart-sharoitlarini hisobga oladi. Prognozlash modellari pul-kredit siyosati choralarining moliyaviy shart-sharoitlarga o’zgartirish kiritish orqali real sektor holati va narxlar dinamikasiga ta’sirini hisobga olish imkonini beradi. Markaziy bank tomonidan 2020-2022 yillarda iqtisodiyot rivojlanishining asosiy stsenariysi bilan birgalikda muqobil stsenariysi ham ishlab chiqildi. Bu, o’z navbatida, xatarlar sodir bo’lishining ehtimoliy oqibatlarini baholashga va ularning oldini olish choralarini ishlab chiqishga imkoniyat yaratadi. 2020-2022 yillar uchun prognoz ko’rsatkichlarini ishlab chiqishda tarkibiy islohotlarning amalga oshirilishi davomida iqtisodiyotdagi narxlar dinamikasiga ta’sir ko’rsatuvchi fundamental omillarning turlari va ta’sir doirasi o’zgarib borishi inobatga olindi. Xususan, prognozda hisobga olingan sharoitlar tashqi savdoning erkinlashuvi va soliqqa tortishni takomillashtirish sohasida olib borilayotgan islohotlardan ko’zlangan maqsadlarning o’z vaqtida va samarali bajarilishini nazarda tutadi. SHuningdek, tashqi sharoitlar O’zbekistonning xalqaro savdoda hozirgi mavqeini saqlab qolishi, xususan, xomashyo (tabiiy gaz, mis, paxta tolasi), tekstilь mahsulotlari, oltin, meva va sabzavotlar eksportning asosiy qismini tashkil etishi, transchegaraviy pul o’tkazmalari dinamikasi,jahon xomashyo bozorlaridagi narxlarning o’zgarishi hamda asosiy savdo hamkor davlatlarning ijtimoiy-iqtisodiy holati bilan belgilanadi. Iqtisodiyotda tarkibiy o’zgarishlar, mahalliy ishlab chiqarishni rivojlantirish va kengaytirish jarayonlari ma’lum bir davrni talab qilishini hisobga olib, iste’mol tarkibida import ulushi nisbatan yuqori darajada saqlanib qolishi taxmin qilinmoqda. Buning natijasida ichki iste’mol narxlarining tashqi tovar bozorlari kon’yunkturasi hamda almashuv kursiga ta’sirchanligi davom etadi. SHu bilan birga, inflyatsiya kutilmalarining pasayib borishi va pul-kredit siyosatiga bo’lgan ishonchning ortib borishi bilan inflyatsiyaning bir martalik omillarga ta’sirchanligi tobora pasayib boradi. Tarkibiy islohotlarning iqtisodiyotga ijobiy ta’siri asta-sekinlik bilan namoyon bo’ladi, ularning 2022 yilning oxiriga kelib YaIMning barqaror o’sishiga hissasi sezila boshlaydi. SHu bilan birga, 2020-2022 yillarda makroiqtisodiy siyosat barqaror va inklyuziv iqtisodiy rivojlanish sharoitlarini yaratishga asos bo’ladigan narxlar va moliyaviy barqarorlikni ta’minlashga yo’naltirilishi kutilmoqda, bu esa, o’z navbatida, ishbilarmonlik muhitidagi noaniqliklarni kamaytirishga yordam beradi. Qayd etilgan va boshqa omillar makroiqtisodiy prognoz uchun asos bo’lib, pul- kredit siyosati yuritilishining ichki va tashqi shart-sharoitlarini shakllantirdi. Ichki iqtisodiy sharoitlar sifatida, birinchi navbatda, iqtisodiyotdagi tarkibiy o’zgarishlarning davom ettirilishi, xususan yig’ma byudjet ijrosi, yoqilg’i- energetika mahsulotlari narxlarining erkinlashtirilishi, tashqi savdo sharoitlarining yanada tartibga solinishi va boshqalar hisobga olinadi. Eksportga nisbatan yuqoriroq hajmdagi importga bo’lgan talabning saqlanib qolishi natijasida jahon bozori kon’yunkturasining ichki ishlab chiqarish, daromad, iste’mol va narxlar dinamikasiga ta’siri davom etadi. To’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar va eksportni rivojlantirishga yo’nal-tirilgan choralar samaradorligining oshirilishi hamda erkin shakllanuvchi valyuta kursi rejimining amal qilishi, 2020-2022 yillarda, pul o’tkazmalari hajmining joriy o’sish sur’atlari saqlanib qolishi bilan bir qatorda, mamlakat tashqi savdo balansining muvozanatga kelishini ta’minlaydi. SHu bilan birga, Markaziy bank valyuta kursining o’zgarishiga olib keladigan omillarning tabiatini va ularning inflyatsiya dinamikasiga va inflyatsion kutilmalarga ta’sirini baholab boradi. Prognoz davrida milliy iqtisodiyotning o’sish potentsiali ijtimoiy va sanoat infratuzilmalarining holati, mavjud transport infratuzilmalarining bandlik darajasi bilan chegaralanadi. Boshqa tomondan, iqtisodiyotda tashkiliy boshqaruv sifatining pastligi, iqtisodiyotning monopollashuvi darajasi yuqoriligi hamda iqtisodiy faol aholining malakasi bilan bog’liq mehnat unumdorligining pastligi iqtisodiyotning o’sishi va modernizatsiyasiga salbiy ta’sir etuvchi omil bo’lib hisoblanadi. Xususiy kompaniyalarga yoqilg’i-energiya sohasida faoliyat olib borishiga ruxsat berilishi orqali ishlab chiqarish quvvatlarini va energiya ta’minoti infratuzilmasi tarmog’ini kengaytirish, mavjud avtomobilь yo’llari holatini lozim darajada saqlash, davlat-xususiy sherikchilik amaliyotidan foydalangan holda yo’l infratuzilmasini kengaytirish, temiryo’l va havo yo’llari infratuzilmalaridan xususiy transport operatorlariga tijorat asosida foydalanishga ruxsat berish bo’yicha choralar amalga oshirilishi ichki bozorda iste’mol tovarlari tannarxining shakllanishiga va inflyatsiyani pasaytirishga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Bundan tashqari, 2020-2030 yillarda qishloq xo’jaligini rivojlantirish strategiyasining samarali amalga oshirilishi, jumladan, qishloq xo’jaligi mahsulotlarini qayta ishlash va saqlash quvvatlarining kengaytirilishi, hamda ulgurji-taqsimlash markazlari tarmog’i rivojlantirilishi ichki bozorning qishloq xo’jaligi mahsulotlari bilan ta’minlanganlik darajasini oshirishga va narxlarning mavsumiy tebranishini kamaytirishga yordam beradi. SHu bilan birga, energiya samaradorligining va ishlab chiqarilayotgan mahsulotlardagi energiya iste’molining xalqaro standartlari va normalarini hamda korxonalarning ish faoliyati samaradorligi ko’rsatkichini (KPI) amaliyotga joriy qilish, inson kapitalini rivojlantirishga sarmoyalar yo’naltirish orqali mehnat resurslarining malakasini oshirish, monopol va davlat korxonalari mahsulotlari narxi shakllantirilishining shaffofligiga erishish kabi omillar yordamida ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga alohida e’tibor qaratish talab etiladi. Bu esa iqtisodiyot sektorlarida boshqaruv sifati va mehnat unumdorligi oshishiga xizmat qiladi. Xususiy mulk huquqlarini himoya qilishni kuchaytirish, raqobat bozorlarida davlat ulushini qisqartirish, monopoliyaga qarshi kurashish tartibini takomillashtirish orqali sog’lom raqobat muhitini rivojlantirish, o’z navbatida, bozor ishtirokchilari sonining ko’payishiga va milliy mahsulot turlarining kengayishiga olib keladi. Kelgusi uch yillik muddatda milliy iqtisodiyotning tarkibiy xususiyatlari iqtisodiy faoliyat dinamikasini belgilab, pul-kredit siyosatini amalga oshirishga o’z ta’sirini ko’rsatadi. Iqtisodiy o’sishning potentsialini kengaytirish maqsadida tarkibiy islohotlar samaradorligini oshirishga va yuqorida qayd etilgan muammolarni bartaraf etishga, shuningdek, iqtisodiy munosabatlardagi barcha ishtirokchilarning sa’y-harakatlarini faol-lashtirishga yo’naltirilgan davlat siyosati choralarini ko’rish talab etiladi. Soliq islohotlarining davom ettirilishi va byudjet qoidalaridan foydalangan holda davlat byudjetini konsolidatsiyalash ichki shart- sharoitlarning ikkinchi muhim omili hisoblanadi. Soliq ma’muriyatchiligini takomillashtirish bo’yicha ko’rilayotgan choralar, QQS bazasining kengaytirilishi, hamda soliq tizimidagi sifat o’zgarishlari o’rta muddatli davrda ma’lum darajada tayyor mahsulot narxlarida o’z aksini topadi. Raqobat muhitini yaxshilash va soliqqa tortish samaradorligini oshirish maqsadida 2019 yil 1 oktyabrdan boshlab QQS bo’yicha imtiyozlar bekor qilindi, shu bilan birga, QQSning asosiy stavkasi pasaytirildi. Ayrim ijtimoiy ahamiyatga ega oziq- ovqat va qishloq xo’jaligi mahsulotlariga, shuningdek, qurilish materiallari va ehtiyot qismlarga berilgan imtiyozlar bekor qilindi. Qisqa muddatda ushbu chora inflyatsiyaviy xarakterga ega bo’lishi mumkin, biroq QQSning asosiy stavkasi 20 foizdan 15 foizgacha pasaytirilishi, o’z navbatida, yuzaga kelishi mumkin bo’lgan inflyatsion bosimning oldini oladi. SHu bilan birga, soliq ma’muriyatchiligini soddalashtirish, samaradorligini oshirish va soliq yukini kamaytirish bo’yicha islohotlarning davom ettirilishi ichki bozorda mahsulot tannarxining pasayishiga, bu esa xufyona iqtisodiyotdagi tovar aylanmasining kamayishiga hamda sog’lom raqobatning rivojlanishiga olib keladi va natijada narxlar barqarorligiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Davlat qarzini moliyalashtirish uchun tashqi manbalarni jalb qilishda yillik me’yor belgilash orqali qarz olishda ehtiyotkorona yondashuvning qo’llanilishi davlat moliyasining barqarorligini ta’minlashga xizmat qiladi. SHuningdek, davlat moliyasini takomillashtirish jarayonida byudjetdan tashqari jamg’armalar hamda Tiklanish va taraqqiyot jamg’armasining yagona bir fiskal balans tarkibida konsolidatsiya qilinishi iqtisodiyotga davlat moliyasi tomonidan bo’ladigan ta’sirlarni to’liq baholash va pul-kredit siyosati bilan soliq-byudjet siyosatini o’zaro muvofiq tarzda olib borishga imkon beradi. SHuningdek, imtiyozli kreditlash amaliyotining bozor mexanizmlariga o’tkazilishi kredit bozoridagi nomutanosibliklarni bartaraf qiladi hamda markazlashgan manbalar hisobidan ajratiladigan qarz mablag’laridan samarali foydalanilishiga olib keladi. Yuqorida keltirilgan choralarning amalga oshirilishi hamda davlat xizmatchilari ish haqining inflyatsiyaning maqsadli darajasidan oshmagan miqdorda indeksatsiya qilib borilishi kelgusi 3 yil davomida byudjet xarajatlari tomonidan qo’shimcha inflyatsion bosimni keltirib chiqarmaydi. Ichki sharoitlarning uchinchi sharti sifatida tartibga solinadigan narxlarni erkinlashtirish jarayonlarining samarali amalga oshirilishi nazarda tutilgan. Yoqilg’i-energetika mahsulotlari narxlari erkin- lashtirilishi doirasida tartibga solinadigan narxlar va tariflarning oshishi inflyatsion bosim yuzaga kelishining ob’ektiv omilidir. Ushbu narxlarni ishlab chiqarish tannarxi darajasiga moslashtirish sharoitida keyingi yillarda ham energiya resurslari narxlarining inflyatsiyaga bosimi saqlanib qoladi. Ayni paytda narxlarni erkinlashtirish jarayonining kechiktirilishi inflyatsion kutilmalarning doimiy yuqori darajada saqlanib qolishiga olib keladi va mazkur islohot samaradorligini pasaytiradi. O’z navbatida, inflyatsiya darajasi yuqoriligi va milliy valyuta qadrsizlanishining tezlashishi real narxlarning ishlab chiqarish tannarxi darajasiga ko’tarilishiga to’sqinlik qiladi, bu esa, o’z navbatida, ushbu sohalarning potentsial sarmoyadorlar uchun jozibadorligini pasaytiradi. Tabiiy monopoliyalarning narxlari dinamikasi iste’mol savatidagi aksariyat mahsulot va xizmatlar narxlariga ta’sir ko’rsatadi. Bunday vaziyatda, tartibga solinadigan narxlarni tannarx darajasiga tezroq yetkazib, kelgusida inflyatsiya targetidan oshmagan darajada indeksatsiyalash maqbul yechim hisoblanadi. Bunda, o’rta muddatli istiqbolda iste’mol narxlari o’sish sur’atlari inflyatsiyaning maqsadli ko’rsatkichidan yuqorilab ketmasligi muhim ahamiyat kasb etadi. SHu bilan birga, tartibga solinadigan narxlarni indeksatsiya qilish tartibini me’yoriy hujjatlar bilan belgilash, inflyatsiyaning maqsadli ko’rsatkichlarini hisobga olgan holda o’rta muddatli istiqbolda tartibga solinadigan narxlarni oshirish sana va muddatlarining e’lon qilinishi hamda narxlarni erkinlashtirish islohotining mohiyati, maqsadi va bu borada erishilgan natijalarni tushuntirish bo’yicha keng ko’lamli kommunikatsion siyosatning olib borilishi iqtisodiyotda inflyatsion kutilmalarni pasaytirishga yordam beradi. 2020-2022 yillarda asosiy savdo hamkor davlatlar iqtisodiyotlarida o’sishning bir oz sekinlashishi taxmin qilinmoqda. Jumladan, prognoz davrida Rossiya iqtisodiyotiga nisbatan xalqaro moliyaviy sanktsiyalarning saqlab turilishi iqtisodiy o’sishning sekinlashtiruvchi omili bo’lib qolishi kutilmoqda. Ushbu holatda Rossiya iqtisodiyotini rivojlantirishda ichki manbalarga ko’proq e’tibor qaratishga harakat qiladi va bu jarayon Rossiyada ichki investitsiyaviy jarayonlarni faollashtiradi, bu, o’z o’rnida, mehnat resurslariga qo’shimcha talabni shakllantiradi. Bundan tashqari, Rossiyaning tashqi moliyaviy faoliyati uchun bozor iqtisodiyotiga o’tuvchi mamlakatlar, xususan, Markaziy Osiyo davlatlarining yoqilg’i-energetika sohasiga investitsiya kiritish jozibador yo’nalish bo’lib qoladi. SHu nuqtai nazardan, Rossiyadan O’zbekistonga pul o’tkazmalari va investitsiyalar oqimi joriy dinamikasining saqlanib qolishi taxmin qilinmoqda. SHu bilan birga, Xitoy iqtisodiyoti rivojlanish dinamikasida AQSH bilan savdo aloqalarining yomonlashishi tufayli investitsiyalarni ichki ishlab chiqarishni qo’llab-quvvatlashga yo’naltirish va mintaqadagi qo’shni davlatlar bilan iqtisodiy loyihalarni amalga oshirishning faollashuvi kuzatilishi mumkin. O’zbekiston mahsulotlariga tashqi talab darajasi saqlanib qolishi va eksport hajmining (xususan, xizmatlar sohasida) o’sib borishi kutilmoqda hamda prognoz davri davomida tashqi savdo munosabatlari tarkibi sezilarli darajada o’zgarmasligi taxmin qilinmoqda. SHu bilan birga, jahon iqtisodiyotida sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish sur’atining kutilayotgan pasayishi hamda xalqaro rezerv valyutalarining ehtimoliy qadrsizlanishi qimmatbaho metallar va xomashyo narxlari tebranishlari oshishiga turtki beradi. SHu bilan birga, Xitoyda sanoat ishlab chiqarishining sekinlashishi tufayli gaz va mis narxlari pasayishi, AQSH Federal rezerv tizimi va Yevropa Markaziy bankining pul-kredit sharoitlarini «yumshatib» borishlari natijasida oltin narxlarining barqaror bo’lishi kutilmoqda. Bu, o’z navbatida, eksport tushumlari bo’yicha o’suvchan dinamikaning saqlanib qolishiga xizmat qiluvchi omillardan biri hisoblanadi. Investitsion muhitning yaxshilanishi natijasida tashqi, shu jumladan, to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar o’sish sur’atlarining oshishi prognoz qilinmoqda. Bu, o’z navbatida, to’lov balansi joriy hisobvarag’ining manfiy salьdosini moliyalashtirishning asosiy manbalaridan biri bo’lib xizmat qiladi. Soliq-byudjet sohasida umumiy fiskal defitsitning bir maromda pasayib borishi va davlat tashqi qarzi miqdorining belgilangan parametrlar doirasida bo’lishi kutilmoqda. Bunda, umumiy fiskal balans 2020 yilda YaIMga nisbatan 2,7 foizdan oshmasligi va 2023 yilga kelib 1,5 foizgacha pasayishi kutilmoqda. Tartibga solingan narxlar borasida asosiy stsenariyga ko’ra yoqilg’i-energetika mahsulotlari narxlarini tannarx darajasiga qadar erkinlashtirish jarayonlarining 2022 yilga qadar bosqichma-bosqich tugatilishi va bunda ushbu jarayonning inflyatsiyaga ta’sirini imkon qadar minimallashtirgan holda amalga oshirishga alohida e’tibor qaratiladi. Markaziy bank tomonidan asosiy stsenariy shart-sharoitlarida 2020 yil oxiriga yillik inflyatsiya 12-13,5 foiz oralig’ida bo’lishi prognoz qilinmoqda va maqsadli ko’rsatkichlar o’rtasidagi farqni bosqichma-bosqich qisqartirib, 2021 yilda bir xonali son darajasiga, 2023 yilda inflyatsiyaning asosiy targeti – 5 foiz darajasiga erishish mo’ljallanmoqda. Ushbu ko’rsatkichlarga erishishda, eng avvalo, muvofiqlashtirilgan makroiqtisodiy siyosat yuritilishi, fiskal siyosatning yuqorida keltirilgan ko’rsatkichlar doirasida ijro etilishi, pul-kredit siyosatining bir maromda qat’iy darajada yuritilishi va tarkibiy islohotlarning samarali olib borilishi asosiy omil bo’lib hisoblanadi. Xususan, tartibga solinadigan narx-larning bosqichma-bosqich oshirilishi sharoitida ularning inflyatsiya darajasiga ta’siri saqlanib qoladi va oshiruvchi xususiyat kasb etadi. Logistika xizmatlari, ulgurji savdo va tovarlarni saqlash infratuzilmasi sifatini oshirish, sanoat sovutkichlari sonini ko’paytirish va qishloq xo’jaligi mahsulotlari yetishtirish samaradorligini oshirish borasida amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar natijasida 2020 yilda oziq-ovqat tovarlari narxlari o’zgarishining 2019 yilga nisbatan bir oz sekinlashishi kutilmoqda. SHuningdek, soliq va bojxona tariflari qayta ko’rib chiqilishi inflyatsiyaga turli yo’nalishli ta’sirga ega bo’lishi mumkin. Bu, o’z navbatida, soliq va bojxona siyosatida olib boriladigan chora-tadbirlarning samaradorligi bilan uzviy bog’liq bo’ladi.Tartibga solinadigan narxlarning to’liq erkinlashtirilishi sharoitlari Markaziy bank tomonidan asosiy stsenariyda ko’zda tutilgan tartibga solinadigan narxlarning bosqichma-bosqich erkinlashtirilishidan farqli ravishda ushbu jarayon 2020 yilning o’zida narxlarni to’liq erkinlashtirish yo’li bilan amalga oshirilishi varianti ham stsenariyga qo’shimcha sifatida qabul qilinib, makroiqtisodiy prognozlar ishlab chiqildi. SHuningdek, xalqaro amaliyot negizida banklar tomonidan chiqarilgan qimmatli qog’ozlarning milliy individual reyting tizimini joriy etish maqsadida, O’zbekiston banklari assotsiatsiyasi tomonidan Markaziy bank hamda qimmatli qog’ozlar bozori faoliyatini muvofiqlashtirish va nazorat qilish markazi bilan kelishilgan holda tegishli chora- tadbirlar dasturi ishlab chiqilgan. SHunga muvofiq, «Axbor-Reyting» milliy reyting agentligi tomonidan tijorat bankiga turli darajadagi reyting baholari berildi. Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|