11-mavzu. To‘ldiruvchilarni ishlab chiqarish va qo‘llashning iqtisodiy samaradorligi. Reja

4-ilovа 
Guruhlаr fаoliyatini bаholаsh mezonlаri vа ko’rsаtkichlаri: 
Guruhlаr
Sаvolning to’liq
vа аniq yoritilishi
0-5 bаll
Berilgаn
topshiriqlаrini
bаjаrilishi
0-5 bаll
Guruh
а’zolаrining
fаolligi
0-5 bаll
Jаmi
15bаll
15 – 13 bаll “аhlo”.
10 – 12 bаll “yaxshi”. 9 – 6 bаll “qoniqаrli”.

5-ilovа 
Mаshg’ulotning uslubiy tа’minoti: 
Mаshg’ulotning uslubiy tа’minoti: 
1. Аkrаmov X.А.,Rаximov SH.T.,Nuritdinov X.N.,Turopov M.T. “Beton
to’ldiruvchilаri texnologiyasi”, O’quv qo’llаnmа, Toshkent, Ekstremumpress,
2010y.
2. Xamidov A. “Beton to’ldiruvchilаri texnologiyasi”, ma’ruzalar matni.
NamMQI 2019 y
3. N.А.Mаxmudovа, SH.T.Rаximov “Beton to’ldirgichlаri texnologiyasi”
fаnidаn tаjribа mаshg’ulotlаrini bаjаrish uchun uslubiy ko’rsаtmа, Toshkent-
2010y.

---

304
Keys N

o
4 
Beton tarkibini loyihalash berilgan mustahkamlikdagi va tsement sarfini
minimal konsistentsiya asosida bajariladi. Zich tarkibli va minimal tsement sarflab
olinadigan betonlarda asosiy hajmni to‘ldiruvchilar tashkil etadi.
Agar yirik to‘ldiruvchi bo‘liqligi (shag‘al yoki shag‘al) – V
bo‘sh.yir.
bo‘lsa,
unda betonning maksimal tashkil etuvchisi mayda to‘ldiruvchi hisoblanadi
– V
mayda
= 0,01V
bo‘sh.yir.
(0,01-bo‘shliqlik foizda keltirilgan).
U holda mayda va yirik to‘ldiruvchilar aralashmasi bo‘shliqligi quyidagiga
teng:
100
.
.
.
.
min
.
йир
буш
май
буш
арал
V
V
V

Misol: agar shag‘al bo‘shliqligi 32% bo‘lsa, qumning bo‘shliqligi esa 27%
bo‘lsa, u holda shag‘al va qumning minimal bo‘shliqligi 8,6% ni tashkil etadi.
Bunda shartli ravishda yirik to‘ldiruvchilar orasidagi bo‘shliq mayda
to‘ldiruvchilar bilan to‘ldirilishini nazarda tutiladi. Lekin amaliyotda yirik
to‘ldiruvchi donalari bir-biriga yaqin joylashganda qum o‘tishi qiyinlashadi va
bo‘shliq hosil bo‘ladi.
SHu sababli, qumning hajmi V
qum
= 0,01V
bo‘sh.yir.
bo‘lsa, u holda yirik
to‘ldiruvchining donalari qorishmada kam miqdorda siljiydi va qorishma
bo‘shliqligi ortadi. Aralashma bo‘shliqligining mayda va yirik to‘ldiruvchilarga
bog‘liqligini I.N.Axverdov grafik ko‘rinishida tasvirlaydi.
Aralashma bo‘shliqligining mayda va yirik to‘ldiruvchilarga bog‘liqligi
Misol: V
bo‘sh.yir.
=32% va V
bo‘sh.may.
=27% bo‘lsa, grafikda keltiriladiki yirik
to‘ldiruvchilar sarfi 1m
3
qorishma uchun V
yir.
- 0,9 m
3
, qum esa V
may.
- 0,4m
3
,
bundan kelib chiqib aralashma bo‘shliqligi V
bo‘sh.aral.
- 11% ni tashkil etadi. Agar
V
yir.
- 0,7m
3
va V
may.
- 0,55m
3
bo‘lsa, V
bo‘sh.aral.
- 14,5% ni tashkil etadi.
1. Aralashma bo‘shliqligi bevosita tsement qorishmasi sarfini belgilaydi, yahni
bo‘shliqlik qancha katta bo‘lsa tsement sarfi ham shuncha ortadi.
2. Agar yirik to‘ldiruvchidan voz kechilsa, u holda mayda donadorlikka ega
bo‘lgan beton olinadi va yuqoridagi grafik bo‘yicha to‘ldiruvchining
bo‘shliqligi 27% ni tashkil etadi. Bu esa 1m
3
to‘ldiruvchilar aralashmasiga

---

305
0,9m

3
yirik to‘ldiruvchi ishlatishga nisbatan 2,5 barobar ko‘p bo‘ladi. SHu
sababli tsement sarfi ortadi.