11-sinf ona tili (34 soat, B1+: 34 soat) O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiya elementlari: Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi
O‘quvchilardashakllangantayanchkompetensiyaelementlari
Yüklə 0,94 Mb.
|
O‘quvchilardashakllangantayanchkompetensiyaelementlari:Axborotbilanishlashkompetentsiyasi: B1 mavjudaxborotmanbalari(kitob, ommaviyaxborotvositalari, internet, lug‘at, ma’lumotnomalar, (audio-videoyozuv), kompyuter, elektronpochtavaboshq.)dano‘quvmaqsadlaridoirasidafoydalanaoladivaulardagimateriallargaonglimunosabatbildirib, xulosachiqaradi, ibratoladivao‘zfaoliyatidaqo‘llay oladi. В1+ mediavositalardantilgaoidzarurbo‘lganaxborotlarniizlabtopaoladi, saralaydi, qaytaishlaydi, uzatadi, saqlaydi, xavfsizliginita’minlaydivafoydalanishdamedia-madaniyatgarioyaqila oladi. O‘zini-o‘zirivojlantirishkompetentsiyasi: B1 shaxssifatidama’naviy, ruhiyvaintellektualkamolotgaintilishnihayotiy-ma’naviyehtiyojgaaylantira oladi; В1+ o‘zxatti-harakati, fikr-mulohazalarigatanqidiyyondashaoladi, o‘zininazoratqilabiladi, og‘zakivayozmamatnlarmazmunigato‘g‘ribahoberabiladi. Ijtimoiyfaolfuqarolikkompetentsiyasi: B1 jamiyatdabo‘layotganvoqea, hodisavajarayonlargadaxldorliknihisetadi; tadbirlarda (turlimavzudagiko‘rik-tanlovlar, musobaqalarvah.k.) faolishtiroketadi, atrofdagiinsonlarbilanxushmuomaladabo‘la oladi;
badiiyasarlardaaksetganma’naviyfazilatlar, shuningdek, yuksakbadiiyatnamunalarinianglaydi, hisetadivaboshqalarga yetkazishgaintiladi. Milliy va umummadaniy kompetensiya: B1 vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish, badiiy va san’at asarlarini tushunish, orasta kiyinish. B1+ vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish, badiiy va san’at asarlarini tushunish, orasta kiyinish, madaniy qoidalarga va sog‘lom turmush tarziga amal qilish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi. Matematiksavodxonlik, fanvatexnikayangiliklaridanxabardorbo‘lishhamdafoydalanishkompetentsiyasi: B1 shaxsiy, ijtimoiyvaiqtisodiymunosabatlardahisob-kitobbilanishyurita oladi; kundalikfaoliyatdaturliformula, model, chizma, grafikvadiagrammalarnio‘qiyoladivafoydalana oladi.
insonmehnatini yengillashtiradigan, mehnatunumdorliginioshiradiganvaqulayshart-sharoitgaolibkeladiganfanvatexnikayangiliklaridanxabardorbo‘la oladihamdaulardanfoydalanaoladi. Mavzularni o‘rganish uchun –(25 soat, B1+:25soat) Mustahkamlash uchun –(4 soat,B1+:4soat) Takrorlash uchun - (1 soat,B1+:1soat) Nazorat ishi uchun –( 4 soat,B1+:4soat) Jami: (34 soat,B1+:68soat) Sana __ ________ 11-sinf ona tili 1-dars
Darsning borishi: I.Tashkiliy qism. 1.Sinf davomatini aniqlash. 2.Ta’til taassurotlari haqida suhbat
O`zbek tili qaysi til oilasiga mansub? Nutq uslublari va ularning turlari haqida so`zlang. Tilimizning boyligini misollar asosida tushuntirib bering. Gapning ifoda maqsadiga ko`ra turlari uslubiyati yuzasidan fikrlaringizni bildiring. Yangi mavzu bayoni. O'qituvchi darsni o'quvchilarga quyidagi savollarni berish bilan boshlaydi: 1. O'zbek tili deganda qanday tilni tushunasiz? 2.O'zbekistonda qaysi til Davlat tili? Davlat tili deganda nimani tushunasiz? 3.O'zbekiston Respublikasining "Davlat tili haqida"gi Qonuni qachon qabul qilingan?
Bugun mustaqillik bois paydo bo‘layotgan yangi-yangi tushunchalarni ifodalash uchun, avvalo, o‘zbek tilining o‘z ichkiimkoniyatlari to‘laligicha ishga solinmoqda, xususan, yangi so‘zlaryasalmoqda (masalan, dasturchi, ahdnoma, kafolatnoma; idoralararo, hukumatlararo, davlatlararo; nodavlat, nohukumat, notijorat, nomoddiy; mahalliylashtirish, kompyuterlashtirish, modellashtirish kabi); eskirgan deb qaralgan so‘zlar qaytadan tilga olib kirilmoqda (masalan, ma ’naviyat, millatparvar, qadriyat, jarroh, matbaa, muallif,munaqqid, tashxis, tijorat kabi); til tabiatiga uyg‘un tarzda ularga yangi ma’nolar yuklanmoqda (masalan, vazir, viloyat, tuman, hokim, zobit kabi); umrini yashab bo‘lgan tushunchalarni ifodalovchi so‘zlar nofaol zaxiradan joy olmoqda (masalan, kolxoz, sovxoz,ateist kabi). Ilgari salbiylik bo‘yog‘iga ega bo‘lgan so‘zlar davrtaqozosiga ko‘ra ijobiy bo‘yoq kasb etmoqda (masalan, biznes,biznesmen, millioner, savdogar, fermer, janob, kapital, parlament,firma kabi). Zaruriy holatlarda esa xorijiy tillardan boshqa til vositachiligida emas, balki to‘g‘ridan to‘g‘ri va me’yorga amal qilganholda so‘zlar o‘zlashtirilmoqda. Darslikdagi 1-, 2-mashqlar shartlari asosida bajariladi. Tilning inson faoliyatidagi o`rni haqida bahs tashkillanadi. Asosiy g`oyani ifodalovchi ixcham matn tuziladi. Mir Alisher Navoiyning aksariyat asarlari, xususan, «Xamsa»dagi birnecha boblar so‘z ta’rifiga bag‘ishlangan. Ularni mutolaa qilar ekanmiz,so‘zning qudrati, ta’sir kuchi, jilvasiga alohida urg‘u berilganligiga guvoh bo‘lamiz. Shoir, avvalo, hayot mohiyati hisoblangan to'rt unsur: suv,havo, olov, tuproqning ham, yetti qavat osmondagi yetti sayyoraning hamso‘z tufayli vujudga kelganini ta’kidlaydi. Insonni hayvonot olamidan farqlovchi asosiy belgi ham so‘z ekanligini aytadi: Insonni so‘z ayladi judo hayvondin, Bilkim, guhari sharifroq yo‘q ondin. Shunday ekan, so‘z gavharining sharofati shunchalar yuksakki, uning qarshisida eng qimmatbaho narsalar ham qadrsizlanadi: So‘z guhariga erur oncha sharaf, Kim bo‘la olmas anga gavhar sadaf. Xullas, Alisher Navoiy asarlari bizni dunyoning eng sirli mo‘jizasi hisoblangan so'zga ehtiyotkorlik va mas’uliyat bilan munosabatda bo'lishga, uni qadrlashga chorlaydi. (M. Siddiqov)
Mavzu quyidagi savollar asosida mustahkamlanadi: 1O`zbek tili qaysi til oilasiga mansub? O`zbek tilining mamlakatimizdagi maqomi haqida so`zlang. Tilimizning boyligini misollar asosida tushuntirib bering. O`zbek tilining dunyodagi nufuzi qanday?
Darslikdagi 3-, 4-, 5-mashqlar sharti asosida bajariladi. «O‘zbek tilining izohli lug‘ati»dan olingan quyidagi so‘zlarning izohlarini esda tuting. Ular ishtirokida gaplar tuzing. BRIFING Rasmiy shaxslarning ommaviy axborot vositalari vakillari bilan rasmiy nuqtayi nazar bildirish yoki rasmiy xulosalarni qisqacha bayon etish maqsadidagi uchrashuvi. IBTIDO Biror narsa, ish-harakat, voqea-hodisa va shu kabilarning boshlanish davri. INTIHO Biror narsa, ish-harakat, voqea-hodisa va shu kabilarning tugash, nihoyalanish davri. ISTIFODA Foydalanish, ishlatish. Istifoda qilmoq (yoki etmoq)foydalanmoq, ishlatmoq. MUNAQQID Adabiy, ilmiy, publitsistik asarlarni tahlil qilish, ularning ijobiy va salbiy tomonlarini, yutuq va kamchiliklarini o‘rganish hamda baholash bilan shug‘ullanuvchi adabiyotshunos, tanqidchi. TASHXIS 1 Kasallik xarakteri va bemorning ahvoli haqidagi qisqacha tibbiy xulosa. 2 Odamdan boshqa jonli va jonsiz narsalarga insoniy xususiyatlarni ko‘chirishdan iborat badiiy san’at turi. TIJORAT Savdo-sotiq, savdo (savdogarlik) ishlari. UNSUR Butunni tashkil etgan murakkab narsaning tarkibiy qismi.
Bildirilgan fikrlar tinglanadi, to`ldiriladi va qo`shimchalar kiritiladi. VI. Dars davomida faol ishtirok etgan o`quvchilarbaholanadi VII. Uyga vazifa. Darslikdagi 6-mashq sharti izohlanadi. 6-mashq. «Har neni yemak - hayvonning ishi, har neni demak — nodonning ishi» hikmati asosida matn tuzing. __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Sana __ ________ 11-sinf ona tili 2-dars
Darsning borishi: I.Tashkiliy qism. 1.Sinf davomatini aniqlash. 2.Kun yangiliklari haqida suhbat.
1.O`zbek tili taraqqiyoti, eng avvalo,uning qaysi sathida namoyon bo`ladi va nima uchun? 2.Brifing va ibtido so`zlarining izohini ayting.
Odob juda keng va qamrovli tushuncha bo‘lib, u nutqni to‘g‘riva o‘rnida qo‘llash odobini ham o‘z ichiga oladi. Buyuk bobokalonimiz Mahmud Koshg‘ariyning «Devonu lug‘otit turk» kitobida«Odobning boshi tildir» degan maqol qayd qilingan. Ulug‘ allomaYusuf Xos Hojibning «Qutadg‘u bilig» asarida «til ardami» (nutq odobi) haqida bir qancha go‘zal hikmatlar mavjud: 1. So'zingga ehtiyot bo‘l, boshing ketmasin, Tilingga ehtiyot bo‘l, tishing sinmasin. 2. Bilib so‘zlasa, so‘z donolik sanaladi, Nodonning so‘zi o‘z boshini yeydi. 3. Aql ko‘rki so‘zdir va til ko‘rki — so‘z, Kishi ko‘rki yuzdir, bu yuz ko‘rki — ko‘z. So‘z mulkining sultoni Alisher Navoiy so‘zning muloqotdagio'mini bilishni insonaxloqining asoslaridan hisoblagan, aniq valo‘nda gapirishni fazilat deb bilgan: Bir deganni ikki demak xush emas, So‘z chu takror topti, dilkash emas. Tariximizda go‘zal nutq, nutq odobi, ona tilining qudrati kabimasalalar hamisha allomalarimiz diqqat markazida bo‘lib kelgan.Mahmudxo‘ja Behbudiy, Abdulla Avloniy, Abdurauf Fitrat, AshuraliZohiriy kabi bir qator ma’rifat darg‘alari tilimiz muhofazasi, tilning sofligi va nutq odobi haqidagi jiddiy fikrlarni bayon qilganlar. Bugungi nutq madaniyati tushunchasi nutq odobini ham o‘zichiga oladi. Nutq madaniyati fikrni mustaqil, ravon, go'zal va nutqvaziyatiga muvofiq tarzda ifodalashni nazarda tutadi. Raso nutqmadaniyati jamiyat madaniy-ma’rifiy taraqqiyotining, millat ma’naviykamolotining muhim belgisi, o‘ziga xos ko‘zgusidir. Nutqiy muloqotning samaradorligi nutq madaniyatiga bog‘liq, chunki madaniynutqqina chinakam ta’sir kuchiga ega bo‘la oladi. Tilshunoslikda «nutq madaniyati» termini, asosan, ikki xil ma’noda qo‘llanadi, ya’ni: 1) tildan bemalol, maqsadga va nutqiy vaziyatga muvofiq tarzda foydalana olish, nutqda zaruriy sifatlarningbarchasini mujassamlashtira bilishni ta’minlaydigan ko‘nikma, malakava bilimlarning jami; 2) tilshunoslikning tildan maqsadga va nutqvaziyatiga muvofiq tarzda foydalanish, nutqda zaruriy sifatlarni mujassamlashtirish qoidalarini ilmiy asosda o‘rganish va o‘rgatish bilanshug‘ullanuvchi bo`limi. Darslikdagi 7-mashq guruhlarda ishlash orqali og`zaki bajariladi. 8-mashqda “Maqollarni izohlang” interfaol turidan foydalaniladi: Sevdirgan ham til, Bezdirgan ham til. 9-mashq mustaqil ish sifatida beriladi. 10-mashqda og`zaki bahs-munozara otkaziladi. 11-mashqda kitob o`qish va kitobxonlik madaniyatiga e’tibor qaratiladi.
Mavzu darslikdagi quyidagi savollar asosida mustahkamlanadi: l.Nutq odobi deganda nimani tushunasiz? 2. Ulug' allomalarimizning so‘zni qadrlash, nutq odobining zaruriyati haqidagi qanday hikmatlarini bilasiz? 3. Nutq madaniyati va nutq odobi tushunchalarining o‘zaro munosa- bati haqida gapiring. 4. Nutq madaniyati jamiyat madaniyatining ko‘zgusi ekanligini mi- sollar asosida tushuntiring. 5. «Nutq madaniyati» terminining ikki ma’nosi haqida so‘zlang. Dars davomida quyidagi ko`rgazmali vositadan foydalanish mumkin:
NUTQ ODOBI V . Darsni yakunlash. Bildirilgan fikrlar tinglanadi, to`ldiriladi va qo`shimchalar kiritiladi. VI. Dars davomida faol ishtirok etgan o`quvchilar baholanadi VII. Uyga vazifa. Darslikdagi 12-mashq sharti izohlanadi. 12-mashq. «Yaxshi so‘z qand yedirar, yomon so‘z pand yedirar»maqolidagi g‘oyani o‘z so‘zlaringiz bilan ifodalab, yozmamatn tuzing. __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Sana __ ________ 11-sinf ona tili 3-dars
Darsning borishi: I.Tashkiliy qism. 1.Sinf davomatini aniqlash. 2.Kun yangiliklari haqida suhbat.
1“Yaxshi so`z qand yedirar, yomon so`z pand yedirar” mavzusidagi yozma matn tahlili. 2. Jadvalni to`ldiring:
III.Yangi mavzu bayoni. Darslikdagi 1-topshiriq sharti asosida bajariladi. Har qanday nutqning asosiy maqsadi muayyan axborot va hissiyholatni tinglovchi (o‘quvchi)ga yetkazish, shu yo‘l bilan unga ta’sirqilishdan iborat. Ammo nutq bunday ta’sir quvvatiga ega bo'lishiuchun, albatta, madaniylik talablariga javob berishi zarur. Buninguchun nutqda bir qator zaruriy sifatlar mavjud bo‘lishi kerak. Nutqning madaniyligini ta’minlaydigan kommunikativ sifatlar birqancha bo‘lib, ularning asosiylari qatoridaquyidagilarni ko‘rsatishmumkin: to‘g‘rilik, aniqlik, mantiqiylik, ifodalilik, boylik, soflik,jo‘yalilik. Ana shu kommunikativ sifatlarning barchasini o‘zida mujassamlashtirgan nutq madaniy hisoblanadi. Mazkur sifatlarga bog‘liqholatda nutq madaniyatining ikki bosqichi farqlanadi, ya’ni nutqdato‘g‘rilik sifatining mavjudligi nutq madaniyatining birinchi bosqichi hisoblanadi, nutqda qolgan boshqa sifatlarni ham mujassamlashtirishesa nutq madaniyatining ikkinchi — oliy bosqichi sanaladi.  13-mashq E.Vohidiovning “So`z latofati” kitobidan olingan matn o`qiladi, undagi maqolda nutq aniqligi va mantiqiyligiga yetkazilgan zarar haqida mulohazalar bildiriladi.
Xalqda «Mehmon otangdan aziz», «Ustoz otangdan ulug‘» degan hikmat bor. Biror aqlli zot, otadan ulug‘, otadan aziz inson bo'lmaydi debaytgan, chog‘i, keyingi vaqtda «Mehmon otangdek aziz», «Ustoz otangdekulug‘» deyish urf bo‘ldi. Otadan ulug‘ va aziz kishining yo‘qligi - haqiqat. Aynan shuning uchun ham bu tashbeh ishlatiladi. Maqolni tahrir qiluvchi oshnolarga maslahatim bor: Agar «-dan» o‘rniga «-dek» qo‘shishni juda xohlasangiz, xalqning boshqa bir iborasi borki,uni shunday tahrir qilsa, savobli ish bo‘ladi. «To‘ylar qiling, qamishdanbel bogiab xizmat qilay», — deydilar. Aslida, qamishdan bel bog‘lash emas, qamishdek bel bog`lab xizmat qilish to‘g‘riroq bo`ladi. 14-mashqda xonim, begim so`zlarini asos va qo`shimchalarga ajratiladi. –imqanday qo`shimcha? Javobingizni 14-mashqdagi matnga solishtiring. Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||