13-mavzu: sovet davlatida ma’muriy buyruqbozlik tuzumining kuchayishi va inqirozi davrida o’zbekiston

80-yillarning o’rtalariga kelib SSSRning parchalanishi real obyektiv haqiqatga aylanib qoldi. Milliy ongni o’sishi, o’zbek tili masalasini kun tartibiga qo’yildi. R. Nishonov boshchiligidagi respublika rahbariyati bu harakat o’rtaga tashlagan muammoni hal qilishga emas, aksincha bu harakatni "jamiyatga qarshi" deb, uni barham toptirishga, qonunchilik, oshkoralik va ommaviy talablarga rioya qilish oqimiga burib yuborishga urindi.
Demokratik taraqqiyparvar kuchlar qo’ygan masalani I.Karimov boshchiligidagi yangi rahbariyat o’z vaqtida anglab yetdi va uni hal etishga kirishdi.


-IV-
XX asr 90-yillariga kelib jahon va sobiq ittifoqdagi o’zgarishlar, hamda yuzaga kelgan vaziyat o’zbek xalqining mustaqillik uchun bo’lgan kurashini tezlashtirib yubordi. Mana shunday jarayonda o’zbek xalqiga munosib yo’lboshchi zarur edi. Tarix taqozosi bilan elim deb yashovchi Islom Karimovdek jasoratli inson O’zbekistonga rahbarlikka keldi. O’zbekistonning yangi hukumati Markaz bilan bo’ladigan munosabatlarni o’zgartirmay turib, ijobiy siljishlarga erishib bo’lmasligini va buning uchun respublikaning to’liq mustaqilligini ta’minlash zarurligini tushunib yetdi. Uning tashabbusi bilan O’zbekiston hukumati tomonidan 1989-yil 15-avgustda «kolxozchilar, sovxoz ishchilari, fuqarolar, shaxsiy tomorqa xo’jaliklari va individual uy-joy qurilishini yanada rivojlantirish to’g’risida" maxsus qaror qabul qilindi. Garchi, bu g’oya ittifoq rahbarlariga yoqmagan bo’lsa ham, I.A.Karimov o’z fikridan qaytmay, uni jasorat bilan amalga oshira bordi. Natijada o’sha yilning 4 oyida aholi qo’shimcha 90,7 ming gektar yer olishdi.
O’ta qisqa fursat ichida 1,5 milliondan ko’proq oilaning tomorqa uchastkalari kengaytirildi, tomorqaga yetolmay yurgan 580 ming oila unga ega bo’ldi. Tomorqa xo’jaligi maydonining o’sishi, unga bo’lgan e’tiborning kuchayishi, agrar siyosatning ustuvor yo’nalishlaridan biriga aylanishi qishloq xo’jaligining keskin o’sishiga olib keldi. 1989-2000 yillar mobaynida don yetishtirish 2,5 baravar o’sib, don bo’yicha chetga qaramlikdan qutulgan ekanmiz, bu muvaffaqiyatga erishishimizda tomorqachilarning ham munosib hissasi bor. Yana qator mahsulotlar ishlab chiqarishda ham tomorqachilarning ulushi katta. Masalan, shu davrda kartoshka ishlab chiqarish, meva, sut mahsulotlari yetishtirishda ham ijobiy o’sishlarga erishildi. Mazkur mahsulotlarning asosiy qismi shuningdek, o’sha vaqtda ham "Paxta ishi", "O’zbeklar ishi" kabi uydirmalar bilan o’zbek xalqi nafsoniyatiga tegishlar davom etardi. O’zbekistonning amalda mustaqillik sari tashlangan eng muhim qadamlardan biri O’zKP Markaziy Komitetining 1989-yil 25-noyabrdagi XVIII plenumida O’zbekiston hukumati avvalo respublika va o’zbeklar boshiga yog’ilayotgan malomat toshlariga chek qo’yish, "Paxta ishi", "O’zbeklar ishi” degan uydirmalarni bas qilish, Moskva matbuotida o’zbeklarning milliy nafsoniyatiga tegadigan chiqishlari to’xtatish zarurligi uqtirildi.