19– mavzu. Avtomobil yo‘llarini qish davrida saqlash texnologiyalari. Reja

Qish davrida yo‘llarning holatiga qo‘yiladigan talablar
Asosiy qoidalar. YO‘lda to‘plangan bo‘sh qor qatlamining ruxsat etilgan qalinligi qorning qizg’inligi va qor tozalash mashinalarining yo‘llari orasidagi vaqt, qor toshishi vaqti deb ataladi. Shuning uchun patrul qor tozalash mashinalarining soni bo‘sh qor qatlamining ruxsat etilgan qalinligiga bog’liq bo‘lib, u avtomobil yo‘llari orasidagi bo‘shliqlarda to‘planadi:

bu yerda i_q-qorning intensivligi, mm / s; L-yo‘lning uzunligi, km; B-tozalangan yuzaning kengligi, m; p-qor zichligi, g / sm³; hre-qoplamada qor qatlamining ruxsat etilgan qalinligi, mm — v_ish-qor tozalash tezligi, km/s; K_b-ish vaqtidan foydalanish koeffitsienti Kb = 0,7 ni olishi mumkin . ..0,9; b-qor tozalash moslamasining kengligi, mm.

4.2-rasm. H_re yo‘lidagi bo‘sh qor qatlamining ruxsat etilgan qalinligiga va i_cy qorining qizg’inligiga qarab, patrul qor tozalash xarajatlari
Shuning uchun, patrul qor tozalash uchun xarajatlar eng qor va qor jadalligi paytida yuzasida bo‘sh qor qatlami ruxsat qalinligi bog’liq . Qor qatlamining ruxsat etilgan qalinligi 20 mm dan kam bo‘lsa, qor tozalash xarajatlari tez o‘sib bormoqda.
Qishki silliqlik va qor qatlamlarini bartaraf etishning iqtisodiy jihatdan samarali muddatlariga eng katta ta’sir harakatning intensivligi bilan bog’liq bo‘lib, bu ushbu hodisalarni bartaraf etishning direktiv muddatlari uchun talablarni tartibga solish uchun asos bo‘lishi kerak, ya’ni vaqt harakati jadalligi bilan farqlanishi kerak.
Shu bilan birga, muzni yo‘q qilishning me’yoriy muddati uning kashf etilgan paytidan boshlab va to‘liq olib tashlangunga qadar ish boshlagan vaqtdan boshlab, qor yoki qor bo‘roni tugagan paytdan boshlab yo‘lning qoridan to‘liq olib tashlangunga qadar yoki ruxsat etilgan tozalash kengligiga va qor qatlamlarining qalinligiga olib keladigan vaqt hisoblanadi.
Meteorologik sharoit - ma’lum bir muddatda yoki ma’lum bir paytda meteorologik elementlar miqdori bilan xarakterlanadigan atmosfera holati. «Meteorologik sharoit» tushunchasining sinonimi sifatida «Ob-havo sharoiti» atamasi ishlatilishi ko‘proq to‘g‘ri hisoblanadi.
Ob-havo - ma’lum bir hudud ustidagi atmosfera quyi qismining (havoning) muayyan bir qisqa vaqtdagi tabiiy holati. Vaqt va masofa bo‘yicha tez o‘zgarib turadi. Ob-havo ma’lum bir vaqtning o‘zidagi bir-biri bilan uyg‘un meteorologik elementlar majmui bilan ifodalanadi. Ob-havo davriy (kecha bilan kunduz), fasliy hamda nodavriy (siklon o‘tishi, turli havo massalarining kelishi, antisiklon turishi) o‘zgarishlariga ega.
Meteorologik elementlar deganda quyidagilarni tushunamiz: havo harorati, havo bosimi, havo namligi, yog‘ingarchiliklar (qor, yomg‘ir, qor buron, aralash, yaxmalak, meteorologik ko‘rinish (quyoshli kunlar, bulutli kunlar va tuman, shamol va chang tuzon.
Qishgi davr uchun past havo harorati, yuqori havo namligi, yog‘ingarchiliklar miqdorining ko‘pligi, yaxmalak bo‘lish jarayonning tez-tez o‘chrashi, quyoshli kunlar kam bo‘lishi, bulutli kunlar ko‘p bo‘lishi va tez-tez uchraydigan tumanlar, izg‘irinli shamollar bo‘lishi xarakterlidir. Qishgi davr yilning boshqa davrlariga nisbatan eng murakkab hisoblanib, buni xisobiy davr deb qabul qilish mumkin. Qish davrida yo‘l sharoiti eng noqulay sharoitda bo‘ladi. Bu davr uchun yo‘l qoplamasi ustki yuzasining xul, nam, loy, qor qoplagan, yaxmalak, muzlagan sirpanchiq bo‘lishi bilan xarakterli xisoblanadi. Bu davr saqlash ishlari kompleks tadbirlarni talab etadi. Bu vaqtda xarakat sharoiti qulayligini va xavfsizligini ta’minlash uchun yuqori darajadagi saqlash ishlarini tashkil qilgan va ta’minlagan bo‘lishimiz lozim. Qishgi davrda hisobiy xarakat tezligining ta’minlanganligi saqlash ishlari sifati bilan baholanadi.
Avtomobil yo‘llari va yo‘l inshootlarini qishda saqlashning vazifasi avtomobil yo‘llari va yo‘l inshootlarini yilning qish davrida uzluksiz va xavfsiz avtomobil xarakatini ta’minlash shartlari bo‘yicha yo‘l qo‘yiladigan talablarga muvofiq ularning xolatini doimiy saqlashni ta’minlashdan iborat. Avtomobil yo‘llari va yo‘l inshootlarini qishda saqlash ishlari tasdiqlangan smetalarga muvofiq butun yil mobaynida avtomobil yo‘llari va yo‘l inshootlarining barcha elementlari va inshootlari bo‘yicha avtomobil yo‘lining butun uzunligida muntazam ravishda amalga oshiriladi. Avtomobil yo‘llari va yo‘l inshootlarini qishda saqlashga quyidagi ishlar kiradi:
‑ qordan doimiy ximoya qilish inshootlari (devorlar, panellar, ko‘tarmalar va qorni ushlash to‘siqlari)ni tayyorlash, o‘rnatish va ta’mirlash, qordan ximoya qilish inshootlariga qarash; vaqtinchalik qorni tutib turadigan qurilmalar (shchitlar, to‘siqlar va to‘rlar) tayyorlash, o‘rnatish (qayta o‘rnatish), tiklash, yo‘loldi tasmasida qorni tutib qolish uchun qorni ushlash to‘siqlari va xandaqlar barpo etish xamda ularni vaqti-vaqti bilan yangilab turish; avtomobil yo‘llarini qordan tozalash, avtomobil yo‘llarini qor uyumlaridan tozalash, yo‘l chetlaridagi qorlarni yig‘ishtirish, past toifadagi avtomobil yo‘llarining qatnov qismida qor qoplamini qiyalab tekislash va zichlash; qishki sirpanchiqni oldindan aniqlash va prognozlashtirishning avtomatlashtirilgan tizimlarini, shuningdek ko‘priklar, yo‘l o‘tkazgichlar va turli satxdagi yo‘l yechimlarida muzgarchilikka qarshi reagentlarni taqsimlashning avtomatlashtirilgan tizimlarini o‘rnatish va saqlash; qishki sirpanchiqlikka qarshi kurash, muzgarchilikka qarshi materiallarning yangi bazalarini o‘rnatish, mavjudlarini esa tiklash va ta’mirlash, ularga borish yo‘llarini qurish, tabiiy sho‘r suv olinadigan quduqlar qazish, jixozlash va ularga xizmat ko‘rsatish, muzgarchilikka qarshi materiallarni tayyorlash va saqlash, muzgarchilikka qarshi xossalarga ega bo‘lgan qoplamaning yuqori qatlamini qurish va saqlash; muzlarga qarshi kurashish, muzga qarshi inshootlarni qurish, sun’iy inshootlar yaqinida o‘zanlarni tozalash va mustaxkamlash, muzlarni yo‘qotish; ko‘chkiga chora-tadbirlarni amalga oshirish, ko‘chki qatlamlarini yig‘ishtirib olish.
Qishgi saqlash ishlari asosiy mohiyati qor va muzga qarshi kurashdan iborat. Asosan qishda yo‘lni qor bosishi ko‘p kuzatiladi. Bu xolat qor yog‘ishi natijasida, qor buron natijasida, qor kuchishi natijasida, qor siljishi natijasida yuzaga kelishi mumkin. Yo‘l ustki yuzasini muzlashi yuzaga keladigan yaxmalak evaziga, qor qatlamini salbiy haroratda muzlashi evaziga, yo‘l qoplamasi ustki yuzasida suv qatlami yoki qoplama hul bo‘lganda havo xarorati nol gradusdan past bo‘lganda suvning muzlashi evaziga bo‘lishi mumkin. Qish davrida yog‘ingarchiliklar bo‘lmaganda ham muz qatlami yuzaga keladi, bu nisbiy havo nisbiy namligi bilan bog‘liq. Agar havo nisbiy namligi 85% dan yuqori bo‘lsa va shu onda havo harorati noldan past bo‘lsa, u holda qoplama ustki yuzasida erkin suv qatlami yuzaga keladi va bu suv muzlaydi. Natijada yaxmalak yuzaga keladi.
Qishgi davr saqlash ishlarini tashkil qilish uchun avtomobil yo‘lining qishgi saqlash ishlari texnologik xaritasi tuzib olinadi. Qish davrida qor qatlamidan yo‘lni tozalash maqsadida qor kurash ishlari amalga oshiriladi. Yo‘lni qordan ximoyalash maqsadida qor bosishi mumkin xududlarda yo‘l bo‘ylab ximoyalovchi vositalar qo‘llaniladi. Bularga qor ushlovchi devorlar, to‘siqlar, panjarlar, qor ushlab qoluvchi daraxtlar misol bo‘ladi. Bundan tashqari qordan himoyalovchi inshootlar (t/b karkaslar, mustahkam polietilenli plyonka, galereyalar va boshqalar misol bo‘ladi.). To‘siqlardagi ushlab qolinadigan qor miqdori to‘siqning balandligiga bog‘liq:
N_t = 0,34 +N_qor (4.1)
shundan kelib chiqib tusiqlar balandligi 1,5-2,0 m gacha, agar qor ushlovchi devorlar bo‘lsa ularning balandligi 4-5 m gacha bo‘lishi mumkin. Qor ushlab qoluvchi daraxtlar qor tuplanish xajmiga qarab yo‘lga nisbatan ekish uzoqligi va daraxtlar qator soni belgilanadi, masalan qor kuchish xajmi 25 m³/m bo‘lganda yo‘ldan uzoqligi 15-25m, qatorlar soni 2 ta kengligi 4 m ni tashkil qiladi. Bu kursatkichlar qor kuchish xajmiga qarab oshib boradi, qor kuchib kelish xajmi 200 m³/m ga yetganda daraxtlar yo‘ldan uzoqligi 70 m, qatorlar soni 9 ta kengligi 22 m ni tashkil qiladi.
Izlanishlar shuni ko‘rsatadiki qoplama ustki yuzasidagi qor qalinligi 3-5 sm bo‘lganda avtomobillar tezligi 60 km/s gacha kamayadi, qor qalinligi 25 sm dan oshganda deyarli xarakat to‘xtaydi.
Nazorat savollari:
1.Qishda yo‘llarni saqlashning o‘ziga xos xususiyatlari va qor-muz konlarini shakllantirish manbalari qanday?
2.Qishda yo‘llarning holatiga asosiy talablar qanday?
3. Yo‘lning qor ko‘chishi va qor yog’ishi nima va ular qanday aniqlanadi?