1–Mavzu: Davlat standartlari. O’z. D 301-97 304-97. Formatlar. Masshtablar. Chiziqlar. Shriftlar. O’z. D 307-97. O’lcham qo’yish qoidalari. Nuqta. Koordinatalar bo’yicha nuqtaning proyeksiyalarini chizish. Xususiy vaziyatdagi nuqtalar

4-jadval. Materiallarning kesimdagi grafik belgilari

№	Nomi	Belgisi	№	Nomi	Belgisi
1	Material va kat­tiq qorishmalar		7	Shisha
2	Metalmas material		8	Suyuqlik
3	Yog‘och		9	Tabiiy tuproq
4	Tabiiy tosh		10	To‘qilgan material
5	Terim uchun kera­mika va silikat		11	To‘r (har xil materialdan)
6	Beton
Fasadda materiallarning ko‘rinishi
	Materiallar			Belgisi
1	Material
2	Taram-taram po‘lat
3	Kesilgan po‘lat
4	Maxsus g‘ishtlardan terilgan yuza
5	Shisha

Kesim maydoni katta bo‘lsa, asosiy chiziq atrofigina shtrixlanadi. Chizmalarda to‘proq, yer yuzasi va poydevorlar atrofi xuddi shunday qoida bo‘yicha tasvirlanadi. Bino va inshoat fasadda (oldi ko‘ri­nish­da) materiallarni tasvirlash zarur bo‘lsa, grafik belgilari 6-jadvalda ko‘rsatilgandek chiziladi. Bino fasadlari yoki ular elementlari chizmalarida qurilish materiallarining belgilari to‘la ko‘rsatilmay, faqat asosiy chiziq bo‘ylab, ozgina ozginadan yoki chizma ichida dog‘ ko‘rinishida tasvirlanishi mumkin. Agar konstruksiya materiallari bir xil bo‘lsa yoki tasvir o‘lchami chizmada material belgsini qo‘yish uchun imkon bermasa (masalan, montaj chizmalari - sxemalarida), chizmada material belgilari qo‘yilmaydi.

Asosiy yozuv a b

b a v g

1.18-rasm 1.19-rasm
O‘lchamlar qo‘yish
O‘lchamlar qo‘yish. Xalq xo‘jaligida ishlatiladigan barcha buyumlar, ularning chizmasida ko‘rsatilgan o‘lchamlari bo‘yicha bajariladi, shuning uchun chizmada o‘lchamlar qo‘yish muhim ahamiyatga ega. Chizmada o‘lchamlar millimetr hisobida yoziladi, lekin “mm” yozilmaydi.
Chizmalarga o‘lchamlar qo‘yish qonun qoidalari Davlat standarti GOST 2.307-81 da belgilanadi. Mashinasozlik chizmachiligida o‘lcham quyish uchun o‘lcham chizig‘ining ikki tomoniga ko‘rsat­kich (strelka) qo‘yiladi (1.20-a,rasm). Buyum chizmasida aylanalar o‘lchami diametr , yarim aylanalar o‘lchami esa radius R belgilari bilan ko‘rsatiladi(1.20-b,v, rasm).



a)

b)

v)



1.20-rasm

Chizmalarga o‘lchamlar quyishda avval chiqarish chizig‘i, so‘ngra o‘lcham chizig‘i chizilib, o‘lcham soni esa uchidan o‘lcham chizig‘ining o‘rtasiga, chiziqdan 1, 1,5 mm yuqoriga yoziladi, chiqarish chizig‘i esa strelka uchidan 2-3 mm chiqarib qo‘yiladi. O‘lcham chiziqlari detal chizig‘idan va o‘zaro oraliq masofalar 6-10 mm bo‘ladi (1.21-a,rasm) Buyum gardish chiziqlari yumaloqlangan bo‘lsa, chiqarish chiziqlari yumaloqlanadigan burchak tomonlarining kesishi nuqtalridan yoki yumaloqlash yoki markazidan o‘tkaziladi (1.21-b,rasm). O‘lchamlar zanjirsimon joylashganda o‘lcham chiziqlarining strelkalrini quyish uchun joy yetarli bo‘lmagan ayrim hollarda, strelkalarni, chiziqchalar yoki nuqtalar bilan almashtirish mumkin (1.21-v,g,rasm)