2-Dünyagörüşü anlayışı, onun məzmunu, strukturu və tipləri

Məhəmməd 
Hadi
sırf fəlsəfə məsələlərinə həsr etdiyi əsərlərində fəlsəfənin əsas məsələsinə, qnoseologiyaya dair 
müfəssəl mülahizələr irəli sürmüş, dialektika məsələsindən, yəni təbiət, cəmiyyət və təfəkkürün 
sabit, dəyişilməz halda, yoxsa daimi bir hərəkət və dəyişilmə halında olması məsələsindən ətraflı 
bəhs etmiş, zaman və məkan probleminə toxunmuş, həmçinin dinə də münasibət bildirmişdir. Hadi 
“Zaman daima tərəddüd edir” məqaləsində Qurana əsaslanaraq göstərir ki, dünya, kainat, təbiət 
əzəli deyil, sonradan yaradılmışdır-Hadi bu məsələdə idealist mövqedə dayanır. Qnoseologiya 
məsələsində o, dünyanın dərkedilməzliyi qənaətinə gəlir, insan idrakının qüdrətini inkar edir, 
təbiətin hələ açılmayan sirləri qarşısında insan ağlının, zəkasının acizliyini qeyd edir. Elmlərin 
inkişafı, sənayenin, texnikanın yüksəlişi Hadidə insan idrakının gücünə, qüdrətinə inam doğurur-
o elmlərin gələcək tərəqqisinə dərin ümid bəsləyir. Hadi əminliklə bildirir ki, insanlar məhz 
elmlərin inkişafı sayəsində tezliklə başqa səma cisimləri ilə əlaqəyə girəcəkdir-bunu zaman, elm 
və sənayenin tərəqqisi müəyyən edəcəkdir. 
 
**** 
1-Müasir dövr Qərb fəlsəfəsi 
 
XX əsrin ən geniş yayılmış fəlsəfi cərəyanlarından biri 
praqmatizmdir.
Bu cərəyanın vətəni 
Amerika Birləşmiş Ştatları hesab olunur. Yunanca praqma sözündən olub, iş, əməl deməkdir. Bu 
cərəyanın banisi Amerikanın görkəmli məntiqçisi Çarlz Pirsdir
 
(1839– 1914). Onun ən məşhur 
əsərlərindən biri 1904– cü ildə çap etdirdiyi ««Praqmatizm» nədir?» əsəridir. Onun ideyalarını 
sonralar Uilyam ceyms inkişaf etdirmişdir. Praqmatizm daim işdən, əməldən danışır, ideyaların və 
nəzəriyyələrin əməli surətdə yoxlanılması lüzumunu göstərir. Çarlz Pirs mürəkkəb və ziddiyyətli 
bir fəlsəfi sistem yaradaraq, burada bəzi elmi təsəvvürləri dinin mənafeyi ilə əlaqələndirməyə 
çalışmışdır. Ceyms bilik əvəzinə qeyri– şüur irrasional etiqada sahib olmağı, hər şeydən əvvəl, 
məntiqi təfəkkürü rədd edən dini etiqad sahibi olmağı təklif edir.