2-D nyag r anlay , onun m zmunu, strukturu v tipl ri (1)
Təsadüf və zərurət. Zərurəti - hadisələrin elə birmənalı şərtlənmiş əlaqəsi adlandırırlar ki, səbəb
hadisənin baş verməsi mütləq müəyyən nəticə hadisəni törədir.
Təsadüf - zərurətə zidd olan
anlayaşdır. Təsadüfi səbəb və nəticənin elə əlaqəsi adlandırırlar ki, bu vaxt səbəbiyyət əsası
mümkün olan çoxlu alternativ nəticənin hər hansı birinin həyata keçməsinə yol verir. Bununla belə
əlaqənin hansı variantının həyata keçməsi vəziyyətdən, dəqiq hesablamaya və təhlilə gəlməyən
şəraitdən asılıdır. Beləliklə, təsadüfi hadisələr qeyri – müəyyən böyük saylı müxtəlif və dəqiq
məlum olmayan səbəblərin bəzilərinin qarşılıqlı təsiri (fəaliyyət) nəticəsi kimi baş verir.Təsadüfi
nəticə hadisənin olması prinsipcə mümkündür, ancaq qabaqcadan müəyyən edilməmişdir, o baş
verə də bilər, verməyə də bilər.
Təsadüfin qabaqcadan bilinməməsi sanki səbəbiyyət prinsipinə ziddir. Lakin bu belə deyildir,
ona görə ki, təsadüfi hadisələr və səbəbiyyət əlaqəsi - əvvəlcədən dəqiq məlum olmayan, ancaq
real mövcud olan və dəqiq müəyyən olan şərait və səbəbin nəticəsidir. Onlar xaotik və ya "heç
nədən" yaranmır: düzdür onların yaranması imkanı qəti və birmənalı olmasa da səbəbiyyətin əsası
ilə qanunauyğun bağlıdır. Bu əlaqə və qanunlar böyük sayda eyni tipli təsadüfi hadisələrin
öyrənilməsi ilə aşkar olunur - həm də riyazi statistika - aparatının köməyi ilə izah olunduğundan o
statistik adlandırılır.
Statistik qanunauyğunluq obyektiv xarakterə malikdir, lakin təkcə
hadisələrinin qanununauyğunluqlarından köklü sürətdə fərqlənir. Təhlilin kəmiyyət metodunun
tədbiqi və təsadüfi prsoseslərin statistik qanunlarına tabe olan xarakterlərinin hesablanması onları
riyaziyyatın xüsusi bölməsinin – ehtimal nəzəriyyəsinin predmetinə çevirdi.
Ehtimal – təsadüfi hadisələrin baş verməsi imkanının ölçüsüdür.
