21. Yadroning tuzilishi. Yadro zaryadi va atom tartib raqami

34.Yadrolarning barqarorligi. Juft va toq-toq barqaror yadrolar.

35.Nuklonlarning zaryad holatlari. Izotopik spin tushunchasi.Yadro proton va neytronlardan tashkil topgan sistema, bu nuklonlarorasidagi o ‘zaro ta ’sirlashuvni o ‘rganish uchun bog’langan sistemaxususiyatlarini yoki bir nuklonning ikkinchisidan sochilishini o‘rganishlozim. Ko‘p nuklonlardan tashkil topgan sistemani o‘rganish yo’li bilanyadro kuchi qonuniyatini aniqlash juda murakkab (ko‘p nuklonli sistematurlicha harakatda, oriyentatsiyada, har xil tezlikda bo’lsa, hisoblashimkoniyatiga ega emasmiz). Shuning uchun ikki nuklondan tashkil topgan bog’langan sistemani, masalan, deytronning xususiyatlarini yoki proton-proton (p-p), neytronproton (n-p), neytron-neytron (n-n) o‘zaro ta’sirlashuvlari past va yuqorienergiya sohalarida o'rganish yadro kuchlarining tabiatini o‘rganishda qulaylik tug‘diradi. Nuklonlaming zaryad holatini xarakterlash uchun Geyzenberg tomonidan izotopik spin kvant soni kiritildi. Izotopik spin T qandaydir izotopik fazada deb qaraladi. Bu kvant soni ham orbital va spin kvant sonlari kabi N = 2T + 1
qiymatga ega bo’ladi. Izotopik spin T yarim butun, butun qiymatlar qabul qilishi mumkin T - 0,1, 3/2, ... Izotopik fazada 2T+1 proyeksiyaga ega bo’ladi. Bu aynan bir xil zarralar turli zaiyad holatlar sonini xarakterlaydi. Izotopik multiplet deb ham ataladi.

36.Yadroning Fermi-gaz va qobiq modeli.
Yadroni tashkil qilgan nuklonlar spinga ega va Fermi-Dirak statistikasiga bo‘ysunadi. Mazkur modelda yadroni tashkil qilgan har bir zarra yadroning boshqa nuklonlari tomonidan hosil qilingan o‘rtacha maydonda deyarli mustaqil harakat qiladi deb hisoblanadi. Mustaqil harakat deganda, zarraning yadro ichidagi o‘rtacha erkin yugurish yo‘li yadroni diametrigayaqin bo’lishi tushuniladi. 0 ‘zaro kuchli ta’sirlashadigan nuklonlar deyarli o‘zaro ta’sirlashmaydigan zarralardan tashkil topgan gaz deb qabul qilish mumkin. Yadrodagi nuklonlar fermion bo’lib, bir vaqtning o‘zida bir xil harakatga ega bo’la olmaydi, ya’ni aynan bir holatda, bir energetik sathda spin yo‘nalishlari bilan farq qiladigan faqat ikkita proton yoki ikki neytron bo’lishi mumkin, xolos. Mikrozarralaming Pauli prinsipiga amal qiluvchi va hamma pastki sathlarni to’liq to’ldiruvchi bunday sistemani aynigan Fermi-gaz deb ataladi.
Qobiqli modelga ko‘ra, nuklonlar yadro zichligi (p = 21 O’4 g/sm3) bo’lishiga qaramasdan, yadro ichida bir-biri bilan to‘qnashmay, o‘zaro moslashgan holda butun nuklonlar tomonidan vujudga kelgan yadro maydonida deyarli aloqasiz orbitalarda harakat qiladi deb qaraladi. Bunday holda atomdagi elektron harakati kabi nuklonlar harakati (я, /, j, m)kvant sonlari bilan xarakterlanadi. Proton va neytronlar alohida energiya ortishi tartibida ketma-ket energiya holatlariga joylashadi. Yadroda yopiq qatlamlar bor deb qarashlik uchun quyidagi shartlar bajarilishi kerak:1. Nuklonlar Fermi-Dirak statistikasiga bo‘ysungan boMishi.2. Harbirnuklonning harakati orbital kvant soni bilan xarakterlanishi kerak.Birinchi shart bajariladi-nuklonlarfemionlar Pauli prinsipigabo‘ysunadi.Ikkinchi shart hozirgacha nazariy asoslangani yo‘q.