24-ma’ruza. Elektron hujjat aylanish tizimlari reja

24-MA’RUZA. ELEKTRON HUJJAT AYLANISH TIZIMLARI
Reja:

1. Elektron hujjat aylanishi tushunchasi

2. Elektron hujjat aylanish tizimi
3. Elektron hujjat aylanish tizimida qo‘llaniladigan dasturlar


Elektron hujjat tushunchasi
Bugungi kunda ko'pchilik kompaniyalar qog'ozdan elektron shaklga o'tmoqda. Bu tashkilot uchun ham vaqt, ham pulni tejaydi. Elektron hujjat aylanishi qog'ozbozlikni yo'q qiladi. Siz ofis yoki boshqa joydan kuniga 24 soat ma'lumot almashishingiz mumkin. Buning uchun qo'lda elektron imzo va Internetga kirish imkoniga ega kompyuter bo'lishi kifoya. Bundan tashqari, elektron hujjat aylanish tizimi ishning borishini real vaqt rejimida nazorat qilish imkonini beradi.
Elektron hujjat – bir davr elektron hayoti bir korxonada hujjatlar (tashkilot, maqomini, ularni qabul o'zgartirish kompaniyasi) arxivga bekor qilish (belgisi, ham, xabar tasdiqlangan, va boshqalar yopiq). Bunday hujjat ba'zan ma'lum bir ish jarayoni davomida individual ishlar bir oqimi sifatida hujjatlar harakatini xarakterlovchi «biznes rivoji», deb ataladi. butun elektron hujjat aylanishi tizimi tartibga solish va hujjatlarni hayot-tsikli bunday saqlab kerak bo'lgan dasturlarni o'z ichiga oladi.
Elektron hujjat bir maqsadi ikki majburiy qismdan iborat, ma'lumotlar:
1) ma'lumotlarni (nomi, muallifi, vaqt, kelib chiqishi o'rniga, va boshqalar) va elektron raqamli imzo to'g'risida ma'lumotlar;
2) matn iborat mazmuni asosiy qismi, grafik va raqamli ma'lumotlar birligi sifatida qayta.
Hujjat-matn, tovush yoki tasvir shaklida yozilgan axborot bo‘lib, zamon va makonda uzatish hamda saqlash va jamoat tomonidan foydalanish uchun mo‘ljallangan moddiy ob’ektdir.
Hujjat turlari – hujjatlarni o‘z shakliga ko‘ra quyidagi turlarga ajratish mumkin:
• Matnli hujjatlar. Qog‘ozga yozuv mashinasi, qo‘l yoki axborot kommunikatsiya vositalari yordamida tushirilgan qandaydir ma’no beruvchi so‘zlar ketma-ketligidir.
• Tovushli hujjatlar. Ovoz yozish vositalari yordamida yozib olingan tovushli axborot.
• Tasvirli hujjatlar. Fotosurat, rang tasvir mahsuli.
Elektron hujjat O‘zbekiston Respublikasining “Elektron hujjat aylanishi to‘g‘risida”gi 2004 yil 29 apreldagi 611-II son Qaroriga binoan quyidagicha ta’riflanadi.
Elektron shaklda qayd etilgan, elektron raqamli imzo bilan tasdiqlangan va elektron hujjatning uni identifikatsiya qilish (tanib olish) imkoniyatini beradigan boshqa rekvizitlariga (ma’lumotlarga) ega bo‘lgan axborot elektron hujjatdir.
Elektron hujjat texnika vositalaridan va axborot tizimlari xizmatlaridan hamda axborot texnologiyalaridan foydalanilgan holda yaratiladi, ishlov beriladi va saqlanadi.
Elektron hujjat elektron hujjat aylanishi ishtirokchilarining mazkur hujjatni idrok etish imkoniyatini inobatga olgan holda yaratilishi kerak.
Odatda hujjatlarni an’anaviy tarzda almashish jarayonida pochta xizmati muhim rol o‘ynaydi. Chunki pochta xizmatining asosiy vazifasi jo‘natmalarni o‘z manzillariga etkazib berishdan iboratdir. Ushbu holatda hujjatlar konvertga solinadi va aloqa bo‘limiga topshiriladi. SHundan so‘ng pochta xizmati xodimlari tomonidan hujjat kerakli manzilga jo‘natiladi va yetkaziladi.
Elektron hujjatlarni almashish tizimi esa an’anaviy hujjat almashish tizimidan biroz farq qilinadi. Bunda hujjat elektron ko‘rinishda kompyuter, telekommunikatsiya va Internet tarmog‘i orqali uzatiladi. Elektron hujjatlarni almashish jarayonida maxsus ixtisoslashtirilgan tizimlardan (E-hujjat) yoki elektron pochta xizmatidan foydalaniladi. Elektron hujjat almashish tizimlarida hujjatlarni uzatish juda tezkor amalga oshiradi.
Imzo – hujjatning haqiqiyligini va yuborgan jismoniy shaxsga tegishli ekanligini tasdiqlaydigan insonning fiziologik xususiyati. Imzo orqali insonning shaxsi hamda u yozgan hujjatning haqiqiyligi aniqlanadi.
Muhr – hujjatning haqiqiyligini va biror bir yuridik shaxsga tegishli ekanligini tasdiqlovchi isbotdir. Muhrlar o‘zining alohida shakliga ega bo‘lib, asosan hujjatlarning va undagi imzolarning aslligini tasdiqlaydi.
Elektron raqamli imzo O‘zbekiston Respublikasining “Elektron raqamli imzo to‘g‘risida”gi 2003 yil 11 dekabrdagi 562-II son Qaroriga binoan quyidagicha ta’riflanadi.