28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

Esda tuting 
Buxgalteriya hisobi regstirlari o’zlarining tashqi ko’rinishiga ko’ra kitob, alohida 
varaqlar hamda ko’p ustunli kartochkalar shaklida bo’lishi mumkin. 

---

88 
shaklidagi hisob registrlari buxgalteriya xodimlari o’rtasida mehnat taqsimotini 
qiyinlashtiradi. SHuning uchun xo’jalik operatsiyalarini hisob registrlarida qayd 
qilish ishlarini avtomatizatsiyalash va hisob registrlaridan buxgalteriya xodimlarini 
foydalanishni osonlashtirish maqsadida alohida varaqalar yoki ko’p ustunli 
kartochkalar shaklidagi hisob registrlaridan foydalanish maqsadga muvofiq deb 
o’ylaymiz. 
Alohida varaqlar shaklidagi hisob registrlari bosmaxonada zaruriy 
ko’rsatgichlari bosilgan qog’oz varaqalaridan iborat. Ular kartochkalardan ancha 
katta bo’lib papkalarda saqlanadi va bu papkalardan ularni kerak bo’lganda osonlik 
bilan olish mumkin. 
Ko’p ustunli kartochkalar shaklidagi hisob registrlari ham bosma -xonada 
zarur ko’rsatgichlari bosilgan qalin qog’ozli alohida varaqlardan iborat. Ular har 
bir xo’jalik mablag’’larining turlari, ularning manbaalari bo’yicha alohida -
alohida ochiladi. Mazkur registrlar hisobot yili davomida kartochka deb ataluvchi 
maxsus yashikchalardan maolum bir tizimda joylashtirilib saqlanadi. Masalan, 
xo’jalik suboektlari omboridagi tovarlarning assortimenti navi, narxi bo’yicha, 
asosiy vositalarni turlari bo’yicha belgilanishiga qarab ochilgan kartochkalar. 
Hisob registrlari xo’jalik operatsiyalarini o’zida qayd qilish mazmuni va 
hajmiga ko’ra analitik va sintetik hisob registrlariga bo’linadi. 
Analitik hisob registrlariga hisob oboektlari detallangan tarzda qayd qilinadi, 
ular analitik schyotlar bo’yicha ochiladi. Masalan, xom ashyolar bo’yicha ochilgan 
kartochkalar. Unda xom ashyolarning nomlari, navi, narxi, o’lchov birligi kabi 
ko’rsatgichlar aks etiriladi. Sintetik hisob registrlaridan xo’jalik opertsiyalari
faqat pul hisobida umumlashtirilgan tarzda qayd qilinadi. Masalan, korxona 
sintetik schyotlari bo’yicha ochilgan bosh kitob. 
Bunda har bir sintetik schyotning aktiv yoki passivligiga qarab yozilgan 
boshlang’ich qoldiq va xo’jalik operatsiyalari tapsiridagi o’zgarishlarni ushbu 
schyotlarda aks ettirish mumkin.
Buxgalteriya hisobi registrlariga sodir etilgan xo’jalik operatsiyalarini yozish
tartibini buxgalteriya hisobining shakllari belgilaydi. Bu masalalar keyingi 
bo’limlarda bayon qilinadi.