115
bo’yicha yozuvlarni birlashtiruvchi jurnallar yuritilar edi. Hech qanday orderlar
tuzilmas va barcha yozuvlar bevosita hujjatlarning o’zidan amalga oshirilar edi. Bu
bilan hisob ma’lumotlarining hujjatlarda-giga to’g’ri kelishiga erishilar edi.
Korrespondentsiyalantiruvchi schyotlarning raqamlari hujjatlarga maxsus muzf
bilan qo’yilar edi.
Bosh daftar kundalik nazorat vedomosti bilan almashtirilib,
u har bir
schyotining ichida u bilan korrespondentsiyalanuvchi schyotlar bo’yicha yozuvlarni
guruhlashni ta’minlar edi. Nazorat vedomostidagi yozuvlar har kunning oxirida
jurnallardagi yozuvlar bilan solishtirib tekshirilar, bu esa o’z navbatida hisobotlarni
tuzishni tezlashtirar, xatolarni topishga sarflanadigan vaqtni qisqartirar va kundalik
balans tuzish imkoniyatini yaratar edi.
Solishtirib tekshirish guruhlovchi varaqchalar yordamida - bir turda
korrestgondentsiyalanuvchi schyotlardan aylanmalarni tanlab olish yo’li bilan olib
borilar edi. Ular o’tgan kunda amalga oshirilgan yozuvlarni yakunlash
uchun har
bir jurnal bo’yicha tuzilar edi. Natijada, sintetik va tahliliy hisob ma’lumotlarini
keyinchalik solishtirib tekshirishga hojat qolmas edi, chunki tahliliy registrlar
kartochkalaridagi yozuvlar ularni bir vaqtning o’zida tegishli jurnallarda nusxa
ko’chirish yo’li bilan amalga oshirilar va ularning aylanma summalari kunda nazorat
vedomosti bilan solish-tirib tekshirilar edi. SHu yo’l
bilan nazorat vedomostining
ko’rsatkichlari avtomatik tartibda kartochkalardagi yakuniy ma’lumotlar bilan mos
keli-shiga erishilar edi. Tahliliy hisob bo’yicha aylanma vedomostlar aylanma
yakunini va salg’doni hisoblab topish, qayd etish hamda ulardan tezkor kuzatuv
maqsadida foydalanish uchungina mo’ljallangan edi.
Kartochkali - nusxa ko’chirish shakli asosan savdo korxonalarida tarhal-gan
edi. Uni sanoat korxonalarida joriy etish harakatlari sanoatdagi hisobning juda
murakkabligi tufayli, garchi uning ayrim tamoyillari, jumladan, yozuvlardan nusxa
ko’chirish usuli qo’llanilgan bo’lsa ham, yaxshi natija bera olmadi.
Hozirgi paytda korxonalarda asosan buxgalteriya hisobining uch shakli:
memorial - orderli, jurnal - orderli va PEHMdan
foydalanishga asoslangan
avtomatlashtirilgan shakllari g’hllanmoqda.
Buxgalteriya hisobining memorial - order shakli 1928 - 1930 yillarda yuzaga
kelgan. Uning yaratilishi hisobga asta - sekin eng ilg’or bo’lgan texnika vositalarini va
oldinga shakllarning ilgor usullarini joriy etish yo’li bilan amalga oshiripgan.
Natijada kartochka - orderli shakddan material-lar hisobining
hujjampi
-
nusxa
ko’chirish shakli
deb nomlangan shakliga (dokumentno - kopirovalg’naya forma)
o’tilgan.
Tahliliy hisobning soddalashtirilishi bu tamoyillardan foydalanish bilan
cheklanmadi. Masalan, materiallar hisobqda tahliliy hisob registrlari vaqt - vahti
bilan dastlabki hujjatlar asosida tuziladigan sortli aylanma (yoki salg’doli)
vedomostlar bilan almashtirilgan.
Xo’jalik jarayonlari haqida axborotni tezkor olish munosabati bilan sintetik
hisob registrlarining tarkibiy tuzilishi ham o’zgartirildi.
Bosh daftar nazorat
vedomosti shaklida yuritiladigan bo’lib, unda har bir schyot shaxmat shaklida, uning
korrespondentsiyasi ochib beriladigan bo’ddi. Aylanmalarni yig’ishning yangi shakli,
ya’ni korrespondentsiyalanuvchi schyotlarni ochib berish yo’li bilan xo’jalik
116
faoliyatini yaqqol tasvirlab beruvchi shaxmat aylanma vedomosti kiritildi. Bu
shaklning mohiyati shundan iboratki, unda dastlabki hujjatlar asosvda memorial-
orderlar tuzilib, ularda maz-kur m(uomalalar bo’yicha korrespondentsiyalanuvchi
schyotlar (muomalalar) ko’rsa-tiladi va shu bilan sintetik hisob yozuvlari tartibga
keltiriladi.
Memorial-order
Dostları ilə paylaş: