MAVZU YUZASIDAN TAVSIY ETILADIGAN ADABIYOTLAR:
1. Qurbonov Z. N. Buxgalteriya hisobi asoslari. O’quv qo’llanma. Farg’ona, 2002 .
2. M Umarova, U. Eshboev. Buxgalteriya hisobi. Toshkent.”Mehnat”-1999.
3. A. Abdullaev, I. Qayumov. Buxgalteriy hisobi. Toshkent-2002.
4. O. Bobojonov, K. Jumaniyozov. Moliyaviy hisob. Toshkent-“Moliya”-2002.
5. U. Inoyatov, M. Abdullaev. Buxgalteriya hisobi. Toshkent-“Moliya”-2003
6. Korhonalarda buxgalteriya hisobi 2002 eildan joriy etilgan Hisobvaraqalar yangi
rejasi asosida.Toshkent-2001.
7. O’zbekiston Respublikasi buxgalteriya hisobining milliy andazasi 21-BXMA
Toshkent-2002
8. Gulomova.F. Buxgalteriya hisobini mustaqil o’rganuvchilar uchun qo’llanma.
Toshkent, 2004.
9. Zavalishina I.YAngicha buxgalteriya hisobi. Toshkent, 2004.
10. Gadoev E. Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarni hisobga olish va soliqqa
tortish. Toshkent, 2003.
11. Gadoev E. Godovoy otchet-2004. Toshkent,2004.
211
43-MAVZU: MOLIYAVIY INVESTITSIYALAR HISOBI.
(ma’ruza 2 soat )
REJA:
1. Investisiyalar haqida tushuncha.
2. Qimmatbaxo qog’ozlar va ularning turlari.
3. Uzoq muddatli investisiyalarni buxgalteriya hisobida aks ettirish
hisobi.
Tayanch iboralari:
Investisiya, aksiya, obligasiyalar, qimmatbaxo qog’ozlar,
uzoq muddatli investisiyalar.
UZOQ MUDDATLI INVESTSIYALAR XIOBI SCHYOTLARI
Mamlakatimiz xududida va xorijda tashkil etilgan boshqa
korxonalarning qimmatli qog’ozariga, shuba, qo’shma, uyushgan korxonalar,
qaram jamiyatlarning ustav kapitali (fondi)ga qo’shilgan mavjud uzoq muddatli
qo’yilmalar (investisiyalar) xarakati to’gisidagi axborotni umumlashtirish quyidagi
schyotlarda amalga oshiriladi:
0610 - "Qimmatli qog’ozar"
0620 «SHuhba xo’jalik jamiyatlariga investitsiyalar»
0630 - "Qaram xo’jalik jamiyatlariga investitsiyalar"
0640-"CHet El kapitali mavjud bo’lgan korxonalarga investitsiyalar"
0690 - "Boshqa uzoq muddatli investisiyalar"
Aktivlarni investisiyalarga kiritish tartibi va ularning turlari 12-son
"Moliyaviy investisiyalar hisobi", va 8-son "Konsolidallashgan moliyaviy
hisobotlar va shuba ho’jalik jamiyatlariga investisiyalar hisobi", Buxgalteriya
hisobining milliy andozalari (BXMA) bilan tartibga solinadi.
Moliyavny investisiyalar- bu foizlar, dividendlar, royalti yoki ijara haqi,
investisiyalashgan kapital qiymatining oshishi ko’rinishida daromad olish yoki
investisiyalangan tomondan boshqa tushumlarni olish maqsadida ho’jalik
yurituvchi sub'ekt ixtiyoridagi aktivlardir. Uzoq muddatli investisiyalar - bu
muddati 12 oydan ortiq bo’lgan barcha investisiyalardir.
0610 - "Qimmatli qog’ozar" schyotida davlatning foizli obligasiyalariga va
maxalliy zayom (qarz)lariga, aksionerlik jamiyatlarining aksiyalariga va boshqa
qimmatli qog’ozari (o’snonlar, fyucherslar, depozit sertifikatlari va boshqalar)ga
uzoq muddatli moliyaviy qo’yilma (investisiya )larning mavjudligi va xarakati
hisobga olinadi.
0630 - "Qaram xo’jalik jamiyatlariga investitsiyalar", 0640 - "Chet el kapitali
mavjud bo’lgan korxonalarga investitsiyalar", schyotlarida shu'ba qo’shma va
assosiasnyalashgan korxonalarga hamda qaram bo’lgan jamitlarga quynlgai uzoq
muddatli investnsnyalarning mavjudligi va xarakati hisobga olinadi.
212
0690- "Boshqa uzoq muddatli investisiyalar" schyotida davlat korxonalariga
yoki boshqa xayriya, ekologiya jamiyatlariga kelajakda moliyaviy naf olish
maqsadida qilingan uzoq muddatli investisiyalar hisobga olinadi.
Aksiyalar, obligasiyalar va boshqa qimmatli qog’ozar bu qo’yilmalar hisobiga
berilgan boyliklarni hisobga oluvchi schyotlarning kreditidan 0610-"qimmatli
qog’ozar" schyotining debetida xarid qilishi qiymatida hisobga olinadi. Masalan,
korxonaning boshqa korxona qimmatli qog’ozarni sotib olishi 0610-"qimmatli
qog’ozar" schyotining debet va 5110-"Hisob-kntob schyoti", 5210-"Mamlakat
ichidagi valyuta schyotlari" va 5220-"Xorijdagi valyuta schyotlari", 9210-"Asos’y
vositalarning sotilishi va turli chiqimi", 9220-"Boshqa aktivlarning sotilishi va turli
chiqimi" schyotlarning krediti bo’yicha, egalik qilish uchun moddiy va boshqa
boyliklar berilganda (agar qimmatli qog’ozlarga haq to’lash moddiy yoki boshqa
boyliklar berish yo’li bilan amalga oshirilsa (pul mablarlaridan tashkari) yoki
sotuvchi-korxonaga foydalanish uchun berilganda hisobga olinadi. Korxoia
tomonidan o’tkazlgan, lekin korxonaning tegishli huquqlari (korxona aksiyalari,
obligasiyalari va boshqalar)ni tasdiqlovchi xujjatlar hisobot davrida olinmagan
bo’lsa, uzoq muddatli moliyaviy qo’yilmalar mablag’lari 0610-"qimmatli
qog’ozar" schyotida aloxida aks ettiriladi.
Agar korxona tomonidan xarid qilingan aksiyalar, obligasiyalar va boshqa
analiz shunga o’xshash qimmatli qog’ozarning xarid qilish qiymati ularning
nominal qiymatidan yuqori bo’lsa, u xolda ularning xar biri bo’yicha tegishli
daromadni xisoblashda xarid va nominal qiymat o’rtasidagi farq hisobdan
chiqariladi. Bunda 4820-"qisqa muddatli ijara bo’yicha olinadimgan to’lovlar»
yoki 4830–Olinadigan foizlar (qimmatli qog’ozar bo’yicha olinadigan daromad
summasiga) schyotlarining debet va 0610-"Qimmatli qog’ozar" (xarid va nominal
qiymat o’rtasidagn farq summaga), 9520-"Divident ko’rinnshidagi daromadlar"
(4820-"Olinadigan foizlar" yoki 4830-"Olinadigan dividentlar" schyotlaridagi
summalari o’rtasndagi farqga) schyotlarning kredit bo’yicha yozuvlar amalga
oshiriladi.
Agar korxona tomonidai sotib olingan oblngasiyalar va boshqa shunga
o’xshash qimmatli qog’ozarning xarid qilish qiymati ularning nominal qiymatidan
past bo’lsa, u xolda ularning xar biri bo’yicha daromadni hisoblashda xarid va
nominal qiymati o’rtasidagi farq summasiga yetkazib chiqariladi. Bunda 4820-
"Olinadigan foizlar" yoki 4830-"0linadigan dividentlar" (qimmatli qog’ozar
bo’yicha olinadigan daromad summasiga) schyotlarning debeti va 0610-"qimmatli
qog’ozar" (xarid va nominal qiymat o’rtasidagi farq, summasiga) schyotining debet
hamda 9520 - "Dividend ko’rnishidagi daromadlar" yoki 9530- "Foizlar
ko’rinishidagi daromadlar" (4820-"Olnnadngan foizlar" yoki 4830-"Olinadigan
dividendlar" schyotlaridagi umumiy summaga) schyotlarining krediti bo’yicha
yozuvlar qilinadi.
Yuqoriida ko’rsatilgan ikkala xolda ham:
- qimmatli korozlar bo’yicha korxonaga tegishli bo’lgan daromadni
xnsoblashda hisobdan chiqariladigan (kushib yoziladigan) xarid va nominal qiymat
o’rtasidag’ farq umumiy farq summasidan va qimmatli qog’ozar bo’yicha
daromadd to’lashning o’rnatilgan davriyligidan kelib chiqkan xolda aniqlanadi;
213
- qimmatli korozlarning qaytarish muddatiga ular 0610 - "Qimmatli qog’ozar"
schyotida hisobga olingan baxo bilan nominal qiymat teng bo’lishi kerak.
Uzoq, muddatli investisiyalarni qaytarilishi va ularning sotilishi 9220-
"Boshqa aktivlarning sotilishi va turli chiqimi" schyotinig debeti va uzoq muddatli
investisiyalarni hisobga oluvchi tegishli schyotlarning krediti bo’yicha aks
ettiriladi.
0610-0690 schyotlari bo’yicha analitik hisob uzoq muddatli moliyaviy
qo’yilmalarning turlari va ob'ektlari bo’yicha (sotuvchi-korxonalar, qimmatli
qog’ozar, shu'ba, qo’shma va uyushgan korxonalar, qaram jamiyatlar va korxona
ishtirokchisi hisoblangan boshqa korxonalar va boshqalar bo’yicha) yuritilgan.
Bunda analitik hisobning tuzilishi mamlakat xududidagi va xorijdagi ob'ektlarga
quyilgan uzoq muddatli moliyaviy qo’yilmalar to’gisidagi ma'lumotlarni olnsh
nmkoniyatini ta'mnlashi kerak.
Dostları ilə paylaş: |