№3 ma’ruza mavzu: Tabiiy tosh materiallarri

Maydalangan jinslar – loy, qum, shag‘al, xarsangtosh, mayda tosh va sementlanib qolgan jinslar - konglomeratlar, brekchiylar, qumtoshlar.
Kimyoviy cho‘kindilar - gips, angidrid, ohaktoshning ayrim xillari, dolomit, magnezit, ohak tufi, mergel.
Organogen qatlamlar – chig‘anoq, ohaktosh, bo‘r, trepel, diatomit, uglerodli jinslar (torf, neft, ozokerit).
Qurilish sanoatida ishlatiladigan tabiiy tosh ashyolarining katta bir guruhi - cho‘kindi jinslar g‘ovakli va zich buyumlar tayyorlashda xom ashyo sifatida muhim ahamiyatga ega.
Opal (SiO₂2N₂O) tarkibida 2 dan 14 %gacha suv bo‘lgan amorf (kristallanmagan) mineraldir. U rangsiz yoki xira oq. Unda aralashmalar ko‘p bo‘lsa, sariq, ko‘k, qora ranglarda bo‘lishi mumkin. Zichligi 1900–2500 kg/m³, qattiqligi 5–6, mo‘rt.
Xalsedon (SiO₂) tolali, yashirin kristalli kvarsdir. Tabiatda oq, kulrang, yaltiroq, sariq, qo‘ng‘ir va ko‘k ranglarda uchraydi. Zichligi 2600 kg/m³, qattiqpigi 6. Xalsedon opal mineralining kristallanishi hamda to‘yingan quyqalar cho‘kindisidan hosil bo‘ladi.
CHo‘kindi kvars (SiO₂) – cho‘kindi tog‘ jinslari tarkibida kvars bo‘lgan yoki opal bilan xalsedonning qayta kristallanishidan hosil bo‘lgan mineral. U ko‘pincha kremnezemli tog‘ jinslari tarkibida darz va yoriqlarni to‘lg‘izgan holatda uchraydi.
Tuproqli minerallar cho‘kindi tog‘ jinslari xossalarining o‘zgarishida katta rol o‘ynaydi. Bunday minerallar suvli alyumosilikatlar guruhiga kiradi. SHular ichida kaolinit, montmorillonit va slyudalar tabiatda keng tarqalgan.
Kaolinit (Al₂O₃2SiO₂2N₂O) dala shpati, slyuda va har xil silikatlarning nurashi natijasida maydalanib yanada parchalanishidan hosil bo‘lgan mineraldir. Rangi oq, ayrim hollarda qo‘ng‘ir va ko‘k tuslarda ham uchraydi. Zichligi 2600 kg/m³, qattiqligi 1. Bu degani bo‘r kabi yumshoq. Kaolinit tarkibida ko‘p mineralli kaolin tuproqlari bor.