3-Mavzu: Sharq matematik olimlarining asarlarida arifmetikaning rivojlanishi haqida reja

Birinchidan, bola oldin egallagan bilim va 

ko‘nikmalarga ega bo‘lishi  muhimdir. 

Ikkinchidan,  matematik  tushunchalarning 

mazmuni ketma-ketlikda bo‘lishi  shartdir. 

Uchinchidan, 

bola 

matematik 

tushunchalarni  o‘zlashtirish  jarayonini  

o‘rganib,  kelib  chiqadigan  xulosalarni 

bilishi shart. 

---

Ushbu  vazifalarning  bajarilishi  bolaning  bilim  hajmi  va  aqlining  

rivojlanganlik  darajasiga  bog‘liq.  SHuning  uchun  birinchi  bosqichda  pedagog  

(tarbiyachi)ga aqliy kuch va tirishqoqlikni ko‘p talab qilmaydigan masalalarni  taklif 

etish kerak. 

Bunda bola sodda matematik tushunchani o‘zlashtirishi, keyin esa bora-bora  

bolaning  o‘zi  mustaqil  ishlash  ko‘nikmasini  hosil  qilgunicha  matematik  

tushunchalarni  rivojlantirib,  murakkablashtirish  kerak.  Matematik    tushunchani 

o‘zlashtirish jarayonidan foydalanishning maqsadga muvofiqligi  shu tushunchaning 

mazmuniga  ham  bog‘liq.  Har  bir  tushunchadagi  ma’lumotlar    matematik 

tushunchalar  va  g‘oyalarning  mantiqiy  tugallangan  doirasidir,  bu  esa    tarbiyachi 

tomonidan  faol  o‘zlashtirilgan,  qaytadan  ishlab  chiqilib  oxirigacha  o‘ylangan 

bo‘lishi kerak. Bolalarda matematik tushunchalarni shakllantirishda ta’limning 

didaktik tamoyillarini hisobga olish kerak. 

Matematik  tushunchalarni  rivojlantirish  va  uni  murakkablashtirish 

dialektikaning  asosiy  qonunlaridan  biri  bo‘lgan  inkorni  inkor  qonuni    asosida 

qurilgan bo‘lishi kerak. Bu qonunga ko‘ra, bir muammoni boshqa bir  muammoga 

almashtirish 

ular 

orasidagi 

aniq 

bog‘lanishga asoslangan bo‘lishi 

kerak.  Keyingi  va  oldingi  masalalar 

orasidagi qonuniy bog‘lanish ularning ichki   

sifati  birligidan  kelib  chiqadi.  Bu  sifatiy 

birlik har bir to‘plam  masalalarning qanday 

maqsad  uchun  tuzilish  strukturasidan  kelib 

chiqadi.    Masalalar  echishda  uddaburonlik 

bilan xulosalar chiqara olishi, paydo 

bo‘lgan muammolarni echishning yo‘llarini 

topa bilishi ham zarur. Masalalar  echishda 

pedagog  (tarbiyachi)larda  shakllangan      bilimdan  to‘liq  foydalanishga  imkoniyat  

beradigan  eng  qulay  va  sodda  masalalarni    echishdan  ishni  boshlash  kutilgan 

natijalarga  olib kelishi mumkin.   

SHuningdek,  bunday  ishlarni  amalga    oshirish  tanlangan  masalalarning 

mazmuniga,    ularning  turli-tumanligiga,  echish    usullariga,  qolaversa, 

mashg‘ulotning tashkil  qilinishiga ham bog‘liq bo‘ladi. 

Maktabgacha  ta’limda  har  bir  mashg‘ulot    tugallanadigan  maqsadni  o‘zida 

mujassamlashtirgan  bo‘lishi  kerak.  Mashg‘ulot    etarli  darajada  qoniqarli  va 

muvaffaqiyatli  o‘tishligi  uchun  tarbiyachi    mashg‘ulotning  umumiy  ta’lim, 

tarbiyaviy  va  rivojlantiruvchi  maqsad  hamda    vazifasini,  uni  amalga  oshirish 

usullarini  aniq  tushungan  va  egallagan    bo‘lishi  kerak.  Mashg‘ulotda  masalalar 

echish jarayonida har bir bola uning 

mustaqil fikrlashini rivojlantirishga imkon beradigan matematik bilimlar  tizimiga, 

maxsus  va  umumiy  o‘quv  ko‘nikma  hamda  malakalariga,  rivojlanganlik    va 

tarbiyalanganlik darajasiga erishgan bo‘lishi kerak.  Mashg‘ulotning har bir maqsadi 

aniq bo‘lib, bilimda aniq bir sifat  o‘zgarishni ko‘zda tutgan bo‘lishi kerak. Bolada 

masalalar echish uchun tegishli 

ko‘nikma va malakalari, mantiqiy hamda ijodiy 

---

fikrlash faoliyati, qolaversa, unda axloqiy 

tarbiyasi ham to‘la shakllangan bo‘lishi kerak. 

Tarbiyachi savol yordami bilan bolani 

rag‘batlantirishi, mashg‘ulotlarda uni, muammoli 

jarayonlar  yaratish,  erkin  ijodiy  mashg‘ulotlar  tashkil  qilishi  kerak.  Bu    ishlarni 

amalga oshirishda quyidagi qator shartlarga rioya qilishi kerak va  zarur: 

— tasodifiy “bo‘shliqqa” yo‘l qo‘ymaydigan mashg‘ulotning borish  tezligini saqlab 

turmoq; 

— ishning boshlanishiga qadar barcha tushuntirishlar, buyruq va  ko‘rsatmalar aniq 

qilingan bo‘lishi zarur; 

—  pedagog  (tarbiyachi)  o‘z  tushuntirishlarida  bolalarning  individual    javoblari 

vaqtida bolalarning fikrlash faoliyatini doimiy ravishda  faollashtirib borishi kerak; 

—  bolalarning  barchasi  ishlayotgan  paytda  ularni  ortiqcha  gaplar  bilan  

chalg‘itmaslik,  xonada  aylanib  yurmaslik  va  ayrim  guruh  bolalariga    beriladigan 

tanbehlar yuqori ovozda aytilmasligi kerak; 

— ishning shakli va ko‘rinishi har xil bo‘lishligi; 

—  muhokama  qilinayotgan  materialni  tahlil  qilishda  har  xil  strategik    usullarni 

tashkil qilshdan foydalanish; 

— maktabga tayyorlov guruhida ish tajribasi shuni tasdiqlaydiki, bir  masalani turli 

usullar bilan og‘zaki echish bolalarning mantiqiy fikrlashini,  uddaburonligini, tezda 

tiklay  olishini,  paydo  bo‘lgan  bar  xil  muammolarni    og‘zaki  bajarishning  to‘g‘ri 

yo‘lini topa bilishlik qobiliyatini yanada 

rivojlantiradi va shakllantiradi.