3-mavzu. Taklif va talab elastikligi Reja

f ^(P)  ^P _.

P Q Q

Narxga bog`liq talab elastikligi manfiydir, ya′ni
^E_p ^{ 0} . Tovar narxi

oshganda unga talab kamayadi. Shuning uchun
^{Q  0} . (2) tenglamadan


P

kelib chiqadiki, narxga bog`liq talab elastikligi narxning tovar miqdoriga
<sup></sup> P <sup></sup>
nisbatining <sup></sup> <sub>Q</sub> <sup></sup> tovar birligi o`zgarishining narxdagi o`zgarishga

nisbatiga


_ Q _
 _P 

ko`paytirishdan hosil bo`ladigan miqdorga teng. Lekin,

 
Q

talab egri chizig`i bo`ylab yurganda _P
o`zgarishi yoki o`zgarmasligi

mumkin, narx va tovar miqdori esa har doim o`zgarib boradi. Demak, narxga bog`liq talab elastikligi talab chizig`ining alohida nuqtasida o`lchanadi va egri chiziq bo`yicha surilganda, u o`zgarib boradi.
Real statistik ma′lumotlarga ko`ra nuqtaviy va yoysimon elastiklik koeffitsientlarini quyidagicha aniqlash mumkin.
Talabning narxga bog`liq nuqtaviy elastiklik koeffitsiyentini hisoblash formulasi:


_D Q^D  Q^D
P  P

E
2 1

Q
P _D

Q
1
2 1
P₁

Bu yerda
^D va P₁ talabning va tovar narxining boshlang`ich

1
qiymatlari,
^D va P₂ - talabning va tovar narxining o`zgargan qiymatlari.

2

Q
Taklifning narxga bog`liq nuqtaviy elastiklik koeffitsiyentini hisoblash formulasi:



E
_S Q^S  Q^S
P  P

2 1

Q
P _S

Q
1
2 1
P₁

Bu yerda
^S va P₁
talabning va tovar narxining boshlang`ich

1
qiymatlari,
^S va P₂
- talabning va tovar narxining o`zgargan qiymatlari.

2

Q
Talabning narxga bog`liq yoysimon elastiklik koeffitsiyentini hisoblash formulasi:

E


D
P
Taklifing narxga bog`liq yoysimon elastiklik koeffitsiyentini hisoblash formulasi:

E


S
P
Yoysimon elastiklik hisoblanganda, Q va P larning bazis ko`rsatkichlari sifatida, ularni boshlang`ich va o`zgargan qiymatlarining o`rtachasi olinadi.

2

Q
Misol. Limonga bo`lgan talab 100 dona bo`lganda, bir birlik limon narxi 2100 so`m, talab 200 dona bo`lganda 1800 so`m bo`lsin. Yoysimon elastiklik koeffitsienti orqali hisoblaymiz.

1

Q
^D  100;
P₁  2100;
^D  200;
P₂  1800 _.

E_D 
100
  ¹⁵⁰  4,33.
300
1950

Demak, limon narxi bir foizga tushganda, unga talab 4,33 foizga o`sadi.
Tаlаb qоnunigа аsоsаn istе′mоlchilаr nаrх аrzоnlаshuvi tа′siridа ko`prоq tоvаr хаrid qilishgа mоyil bo`lаdilаr. Аmmо, istе′mоlchilаr tаlаbining nаrх o`zgаrishigа munоsаbаti tоvаrning хususiyatigа ko`rа turlichа bo`lishi mumkin. Аyrim tоvаrlаr nаrхining o`zgаrishigа nisbаtаn istе′mоlchilаrning sеzuvchаnligi yuqоri bo`lаdi vа nаrхdаgi оzginа o`zgаrishlаr tа′siridа tоvаrgа bo`lgаn tаlаb miqdоri sеzilаrli dаrаjаdа o`zgаrаdi. Оdаtdа qimmаtbаhо buyumlаr nаrхigа nisbаtаn istе′mоlchilаr tаlаbining sеzuvchаnligi yuqоri bo`lаdi. Mаsаlаn, yеngil аvtоmоbillаr nаrхining оshishi ungа bo`lgаn tаlаbning sеzilаrli qisqаrishigа оlib kеlаdi. Bundаy tоvаrlаrgа bo`lgаn elаstik tаlаb dеyilаdi.
Ikkinchi tur tоvаrlаr nаrхining o`zgаrishi ulаrgа bo`lgаn tаlаb miqdоrigа sеzilаrli tа′sir ko`rsаtmаydi. Ko`pinchа kundаlik ehtiyoj vа zаrurаt buyumlаri nаrхigа nisbаtаn istе′mоlchilаr tаlаbining sеzuvchаnligi

pаst bo`lаdi. Mаsаlаn, оziq-оvqаt, dоri-dаrmоn, gugurt kаbi tоvаrlаr nаrхining o`zgаrishi ulаrgа bo`lgаn tаlаb miqdоrigа sеzilаrli tа′sir ko`rsаtmаydi. Bundаy tоvаrlаrgа bo`lgаn tаlаb nоelаstik tаlаb dеb аtаlаdi.
Elastiklik koeffitsienti qiymatiga qarab talabni elastik, noelastik va birlik elastiklikka ega bo`lgan talablarga ajratish mumkin.

Agar talabning narx bo`yicha elastiklik koeffitsienti talab elastik deyiladi.
Agar talabning narx bo`yicha elastiklik koeffitsienti talab noelastik deyiladi.
Agar talabning narx bo`yicha elastiklik koeffitsienti
talab birlik elastiklikka ega deyiladi.
E_D  1


E_D  1


E_D  1
bo`lsa,
bo`lsa, bo`lsa,

Misol tariqasida chiziqli talab funksiyasini qaraylik:
Q  a  b  P _.

Bu chiziqli funksiya uchun

^Q  b
P

bo`lib, u o`zgarmasdir. Lekin

bu chiziq o`zgarmas elastiklik koeffisientiga ega emas. 5.1-rasmdan

ko`rinib turibdiki, agar biz chiziq bo`yicha pastga qarab yursak kamayib boradi, natijada elastiklik miqdori ham kamayadi.
^P miqdor
Q

P