f (P) P .
P Q Q
Narxga bog`liq talab elastikligi manfiydir, ya′ni
Ep 0 . Tovar narxi
oshganda unga talab kamayadi. Shuning uchun
Q 0 . (2) tenglamadan
P
kelib chiqadiki, narxga bog`liq talab elastikligi narxning tovar miqdoriga
P
nisbatining Q tovar birligi o`zgarishining narxdagi o`zgarishga
nisbatiga
Q
P
ko`paytirishdan hosil bo`ladigan miqdorga teng. Lekin,
Q
talab egri chizig`i bo`ylab yurganda P
o`zgarishi yoki o`zgarmasligi
mumkin, narx va tovar miqdori esa har doim o`zgarib boradi. Demak, narxga bog`liq talab elastikligi talab chizig`ining alohida nuqtasida o`lchanadi va egri chiziq bo`yicha surilganda, u o`zgarib boradi.
Real statistik ma′lumotlarga ko`ra nuqtaviy va yoysimon elastiklik koeffitsientlarini quyidagicha aniqlash mumkin.
Talabning narxga bog`liq nuqtaviy elastiklik koeffitsiyentini hisoblash formulasi:
D QD QD
P P
E
2 1
Q
P D
Q
1
2 1
P1
Bu yerda
D va P1 talabning va tovar narxining boshlang`ich
1
qiymatlari,
D va P2 - talabning va tovar narxining o`zgargan qiymatlari.
2
Q
Taklifning narxga bog`liq nuqtaviy elastiklik koeffitsiyentini hisoblash formulasi:
E
S QS QS
P P
2 1
Q
P S
Q
1
2 1
P1
Bu yerda
S va P1
talabning va tovar narxining boshlang`ich
1
qiymatlari,
S va P2
- talabning va tovar narxining o`zgargan qiymatlari.
2
Q
Talabning narxga bog`liq yoysimon elastiklik koeffitsiyentini hisoblash formulasi:
E
D
P
Taklifing narxga bog`liq yoysimon elastiklik koeffitsiyentini hisoblash formulasi:
E
S
P
Yoysimon elastiklik hisoblanganda, Q va P larning bazis ko`rsatkichlari sifatida, ularni boshlang`ich va o`zgargan qiymatlarining o`rtachasi olinadi.
2
Q
Misol. Limonga bo`lgan talab 100 dona bo`lganda, bir birlik limon narxi 2100 so`m, talab 200 dona bo`lganda 1800 so`m bo`lsin. Yoysimon elastiklik koeffitsienti orqali hisoblaymiz.
1
Q
D 100;
P1 2100;
D 200;
P2 1800 .
ED
100
150 4,33.
300
1950
Demak, limon narxi bir foizga tushganda, unga talab 4,33 foizga o`sadi.
Tаlаb qоnunigа аsоsаn istе′mоlchilаr nаrх аrzоnlаshuvi tа′siridа ko`prоq tоvаr хаrid qilishgа mоyil bo`lаdilаr. Аmmо, istе′mоlchilаr tаlаbining nаrх o`zgаrishigа munоsаbаti tоvаrning хususiyatigа ko`rа turlichа bo`lishi mumkin. Аyrim tоvаrlаr nаrхining o`zgаrishigа nisbаtаn istе′mоlchilаrning sеzuvchаnligi yuqоri bo`lаdi vа nаrхdаgi оzginа o`zgаrishlаr tа′siridа tоvаrgа bo`lgаn tаlаb miqdоri sеzilаrli dаrаjаdа o`zgаrаdi. Оdаtdа qimmаtbаhо buyumlаr nаrхigа nisbаtаn istе′mоlchilаr tаlаbining sеzuvchаnligi yuqоri bo`lаdi. Mаsаlаn, yеngil аvtоmоbillаr nаrхining оshishi ungа bo`lgаn tаlаbning sеzilаrli qisqаrishigа оlib kеlаdi. Bundаy tоvаrlаrgа bo`lgаn elаstik tаlаb dеyilаdi.
Ikkinchi tur tоvаrlаr nаrхining o`zgаrishi ulаrgа bo`lgаn tаlаb miqdоrigа sеzilаrli tа′sir ko`rsаtmаydi. Ko`pinchа kundаlik ehtiyoj vа zаrurаt buyumlаri nаrхigа nisbаtаn istе′mоlchilаr tаlаbining sеzuvchаnligi
pаst bo`lаdi. Mаsаlаn, оziq-оvqаt, dоri-dаrmоn, gugurt kаbi tоvаrlаr nаrхining o`zgаrishi ulаrgа bo`lgаn tаlаb miqdоrigа sеzilаrli tа′sir ko`rsаtmаydi. Bundаy tоvаrlаrgа bo`lgаn tаlаb nоelаstik tаlаb dеb аtаlаdi.
Elastiklik koeffitsienti qiymatiga qarab talabni elastik, noelastik va birlik elastiklikka ega bo`lgan talablarga ajratish mumkin.
Agar talabning narx bo`yicha elastiklik koeffitsienti talab elastik deyiladi.
Agar talabning narx bo`yicha elastiklik koeffitsienti talab noelastik deyiladi.
Agar talabning narx bo`yicha elastiklik koeffitsienti
talab birlik elastiklikka ega deyiladi.
ED 1
ED 1
ED 1
bo`lsa,
bo`lsa, bo`lsa,
Misol tariqasida chiziqli talab funksiyasini qaraylik:
Q a b P .
Bu chiziqli funksiya uchun
Q b
P
bo`lib, u o`zgarmasdir. Lekin
bu chiziq o`zgarmas elastiklik koeffisientiga ega emas. 5.1-rasmdan
ko`rinib turibdiki, agar biz chiziq bo`yicha pastga qarab yursak kamayib boradi, natijada elastiklik miqdori ham kamayadi.
P miqdor
Q
|