Pe E
D b1
E
Pe Qe
Pe
a0 /a1
ES
D
a1
Q
e
QD b0 b1P
Qe Q
5.4-rasm. Talab va taklifning eksperimental yo`l bilan chizilgan grafigi
D
Talab va taklif tenglamalari quyidagicha yoziladi:
Talab:
Q b0
b1 P
(5)
Asosiy muammo berilgan tenglamalardagi o`zgarmas
a0 , a1 ,b0 ,b1
qiymatlarini aniqlashdan iborat. Bu o`zgarmas qiymatlarni tanlash ikki bosqichda amalga oshiriladi.
Birinchi bosqich. Talab va taklifning narx bo`yicha elastikligini
eslaymiz:
E P Q , bu yerda Q
- narxning bir birlik o`zgarishiga
Q P P
to`g`ri keladigan talab yoki taklifning miqdoriy o`zgarishi. Chiziqli
Q
bog`lanishlarda P nisbat o`zgarmas miqdor bo`ladi. (5) va (6)
P 1
uchun esa
Q
P b1
Q
. Endi bu qiymatlarni, ya′ni P
ni elastiklik
formulasiga qo`yamiz:
S Pe
D Pe
Taklif:
EP a1 Q
(7) Talab:
EP b1 Q
(8)
e e
Bu yerda Pe va Qe lar muvozanat narx va muvozanat tovar miqdori
bo`lib, ular berilgan. Biz
ES , ED , Pe ,Qe
ko`rsatkichlarning qiymatlariga ega
bo`lganimiz uchun, ularni (7) va (8) tenglamalarga qo`yishimiz mumkin.
Demak, biz shu yo`l bilan a1
va b1
larning qiymatlarini hisoblaymiz.
larni (5) va (6) tenglamalarga qo`yib a0
va b0
larning qiymatini topamiz:
a0 Qe a1 Pe ; b0 Qe b1 Pe .
P
P
E
E
Misol. Apelsinning narx bo`yicha talab va taklif elastikligi
koeffitsientlari quyidagicha:
D va
S berilgan. Apelsinning bozordagi ko`rsatkichlari
Qe 7500 kg/yil,
Pe 6000
so`m/kg,
S 1,6;
D 0,8
P
P
E
E
Birinchi bosqich. Berilganlarni (7) tenglamaga qo`yib a1 ni topamiz.
1,6 a1
6000
,
7500
bundan
a1 2 .
Ikkinchi bosqich. a1 ning qiymatini Pe va Qe larning qiymati bilan birga (5) tenglamaga qo`yib, a0 ni aniqlaymiz:
7500 a0 2 6000 a0 12000,
bundan, a0 7500 12000 4500. Biz aniqlangan a0 va a1 ning qiymatini taklif tenglamasiga qo`yib, taklifning aniq tenglamasini topamiz:
Taklif: QS
4500 2P.
Xuddi shu yo`l bilan talab tenglamasini aniqlaymiz:
0,8 b1
6000
,
7500
bundan
b1 1.
b1,
Pe,
Qe larning qiymatlarini (6)
tenglamaga qo`yamiz va b0
ni aniqlaymiz:
7500 b0 1 6000 b0 6000,
yoki b0 7500 6000 13500.
Shunday qilib, talab chizig`i quyidagi ko`rinishda bo`ladi:
QD 13500 P.
Xatoga yo`l qo`yilmaganligini tekshirish uchun talab bilan taklifni
tenglashtirib, muvozanat narxni aniqlaymiz:
QS QD ,
4500 2 P 13500 P,
3 P 18000,
P 6000 . Demak
6000 so`m muvozanat narx.
Talabning narx bo`yicha elastikligi yordamida daromadlarni tahlil qilish
Tahlilni chiziqli talab funksiyasi orqali ko`rib chiqamiz. Umumiy
holdagi talab chiziqli funksiyasi berilgan bo`lsin: Elastiklikning ta`rifiga ko`ra:
QD a b P .
p
E Q'
P b
p
Q
P
a b P
P
a P b
LG
AF
LC .
AL
Talabning narx bo`yicha elastikligi va daromad o`rtasidagi bog`liqlikni ifodalovchi grafik chizamiz (5.5-rasm).
L nuqta talab chizig`i bo`yicha A nuqtadan C nuqtaga harakat qilganda, talab elastikligi kamayadi. U har doim manfiy, absolyut qiymati bo`yicha LC kesmaning AL kesmaga nisbatiga teng va AC chiziqning o`rtasida birga teng. 3.5-rasmning pastki qismida daromadning narxga
bog`liqligi ko`rsatilgan:
P
a/b F
TR Q P(Q) .
0
TR
TR*
0 a/2 C Q
5.5-rasm. Talabning narx bo`yicha elastikligi va daromad o`rtasidagi bog`liqlik
Bu funksiya kvadratik funksiya bo`lib, u o`zining maksimumiga 0C
kesmaning o`rtasida erishadi:
a QD
QD a b P
funksiyadan P ni topsak,
P b bo`ladi va P ni
TR Q P(Q)
formulaga qo`yamiz. Natijada
ishlab chiqarish hajmi Q dan bog`liq daromad funksiyasini olamiz:
ya′ni daromadni maksimal qiladigan Q ni topamiz (buning uchun daromad funksiyasidan Q bo`yicha hosila olib nolga tenglashtirib, Q ga nisbatan yechib, daromadni maksimallashtiradigan Qe ni topamiz):
Q b b 2
erishishga ishonch hosil qilamiz. Haqiqatdan ham 5.5-rasmda, talab AB
oraliqda elastik ED 0 va bu oraliqda talab miqdorining oshishi va
narxning kamayishi daromadni oshib borishiga, talab elastik bo`lmagan
BC oraliqda daromad miqdorining kamayib borishiga olib keladi.
Tаlаb elаstikligining daromadga tа′siri 5.1-jadvalda keltirilgan.
5.1-jаdvаl
Tаlаb elаstikligining nаrх vа daromadga tа′siri
Elаstiklik kоeffitsiеnti miqdоri
|
Tаlаbning nаrх o`zgаrishigа munоsаbаti
|
Mоhiyati
|
Daromadgа tа′siri
|
nаrхning оshishi
|
nаrхning pаsаyishi
|
Birdаn
kаttа (Ed >1)
|
―Elаstik‖ yoki
―nisbаtаn elаstik‖
|
Tаlаb miqdоrining
o`zgаrishi nаrх o`zgаrishidаn yuqоri
|
Dаrоmаdni kаmаytirаdi
|
Dаrоmаdni оshirаdi
|
Birgа tеng (Ed =1)
|
Bаrqаrоr
|
Tаlаb miqdоrining
o`zgаrishi nаrх o`zgаrishigа tеng
|
Dаrоmаd o`zgаrmаydi
|
Dаrоmаd o`zgаrmаydi
|
Birdаn
kichkinа (Ed <1)
|
―Nоelаstik‖ yoki
―nisbаtаn nоelаstik‖
|
Tаlаb miqdоrining
o`zgаrishi nаrх o`zgаrishidаn kam
|
Dаrоmаdni оshirаdi
|
Dаrоmаdni kаmаytirаdi
|
Manba: mualliflar ishlanmasi
Mahsulotga talab elastik bo`lganda (5.6-a-rasm), narxni P1 dan P2 ga oshirish natijasida olinadigan A yuzaga teng qo`shimcha daromadga ( +TR)
nisbatan, talabning Q1 dan Q2 ga qisqarishi natijasida ko`riladigan B yuzaga teng zarar (–TR) ko`pligidan sotuvchining yalpi daromadi qisqaradi. Mahsulotga talab noelastik bo`lganda esa (5.6-b-rasm) narxni P1 dan P2 ga oshirish natijasida olinadigan A yuzaga teng qo`shimcha daromad (+TR), talabning Q1 dan Q2 ga qisqarishi natijasida ko`riladigan B yuzaga teng zarardan (–TR) ko`pligidan yalpi daromad oshadi.
P P
Dostları ilə paylaş: |