3-mavzu. Talab va taklifning tahlili asoslari

4.Talab va taklif konunlari.Taklif konuniga kura, (narxdan boshka omillarning ta’siri uzgarmasa narxning ( ) usishi bilan, taklifning ( ) mikdori usadi, taklif funksiyasi usuvchidir.

Muvozanat narx (11-rasm) deb, shunday narxga aytiladiki, u bozorda taklif kilinadigan ne’mat mikdori ni unga bulgan bozordagi talab mikdori ga tenglashtirsa.

11-rasm. Muvozanat narx va muvozanat ishlab chikarish.

11-rasmdan kurinib turibdiki, bozor muvozanati yauona. Talab va taklif chizigiklari yauona muvozanat nuktada kesishadi. va nuktalar, muvozanat nukta ning koordinatlari xisoblanadi.
Bozordagi talab va taklifning uzgarishi, bozor muvozanatini uzgarishiga olib keladi. Masalan, bozordagi talab oshsa, (talab chizigi unuga siljiganda) muvozanat narx va muvozanat tovar xajmi usadi. Agar bozor talabi kamaysa (talab chizigi chapga siljisa), va lar xam kamayadi. Bozor taklifi oshsa (taklif chizigi unuga siljisa), muvozanat narx kamayadi, muvozanat tovar xajmi usadi. Agar bozor taklifi kamaysa (taklif chizigi chapga siljisa), muvozanat narx usadi, muvozanat tovar xajmi kamayadi (12, 13-rasmlar).

12-rasm. Talab chizigining siljishi 13-rasm. Taklif chizigining siljishi

Bunday bozor modelida uzgaruvchilar vaktga boglik emas. Modelda talab, taklif va narxlarning boglikliklarini vakt uzgarishi bilan boglasak, model dinamik modelga aylanadi. Faraz kilaylik, ma’lum vakt oraligida (masalan, bu oralik bir oy bulsin) bir birlik tovarning bozor narxi bulsin (ya’ni, tovar narxi bir oy ichida uzgarmaydi). Tovarning bozor narxi muvozanat narxga teng bulishi xam, teng bulmasligi xam mumkin.
Agar biz vakt oraligini karasak, u xolda kiymatlarni kabul kiladi. - narx traektoriyasini yoki dinamik model traektoriyasini beradi.
Bitta maxsulot uchun bozorning dinamik modelini karaymiz.
Modelda talab chizigini va taklif chizigi vakt uzgarishi bilan uzgarmaydi, deb faraz kilaylik. Talab funksiyasi va taklif funksiyasi narx ga boglik. Bu erda - oralikdagi narx, - oldingi - oralikdagi narx. Talab funksiyasi:

bu erda - uzgarmas parametrlar.
Taklif funksiyasi:

bu erda - uzgarmas parametrlar.
Muvozanat narx kuyidagi kaytariladigan boskichlar buyicha aniklanadi:
1. Talab va taklif chiziklari grafigi chiziladi (uorizontal uk buyicha narx kuyiladi, vertikal uk buyicha taklif va talab kilingan maxsulot mikdori );
2. Boshlangich vakt oraligi buyicha taklif mikdori , boshlangich narx ga kura aniklanadi, (boshlangich narx ) oldindan sotuvchi tomonidan beriladi;
3. oralik uchun narx muvozanatlik shartidan aniklanadi.

Narx ma’lum bulgani uchun, yukoridagi tenglikdan aniklanadi; uchun aniklanganidan keyin yukoridagi ikkinchi va uchinchi boskichlar takrorlanib, aniklanadi va xokazo.
Xisob-kitoblarning tuxtash sharti bulib, bu shart barjarilsa, muvozanat narx kurinishida aniklanadi.
Takribiy baxolash: Agar bulsa, deb karash mumkin.
Umuman olganda bozorning dinamik modelida bozor narxi ning uzgarishi uch xil variantga olib kelishi mumkin:
1. Vakt utishi bilan bozor narxi ning muvozanat narxdan chetlanishi kamayib boradi;
2. Bozor narxi muvozanat narxdan uzoklashib boradi;
3. Bozor narxi muvozanat narx atrofida tebranib turadi va bozor muvozanatiga xech vakt erishilmaydi.
Agar taklif chizigi talab chizigi ga nisbatan tikrok bulsa, birinchi variant sodir buladi. (14-rasm):

14-rasm. bulgan xol.

Agar taklif chizigi talab chizigi ga nisbatan yotikrok bulsa, ikkinchi variant yuz beradi (15-rasm):

15-rasm. bulgan xol.

Agar taklif va talab chiziklari yotikligi bir xil bulsa, uchinchi variant yuz beradi (16-rasm):

16 – r a s m. k bulgan xol.

Tugri chizikli talab va taklif funksiyalari:

uchun da buladi, ya’ni muvozanat narxga bozor narxi yakinlashadi agar kuyidagi shart bajarilsa, ya’ni bulsa.
Bozorning dinamik modelida narxlar traektoriyasi urgimchak uyasi turiga uxshagani uchun xam bu model tursimon model deb nom olgan.
Tursimon model sifatida birja bozorini (masalan, kimmatli kogozlar bozori, yoki valyuta bozorini) karash mumkin.