3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

YII-bob. 
OLINADIGAN SCHYOTLARNING (DEBITORLIK QARZLARNING ) 
HISOBI 
 
7.1.Olinadigan schyotlarning (debitorlik qarzlarning) mohiyati, turlari va
ular hisobining vazifalari 
Olinadigan schyotlar deganda haridorlar va buyurtmachilarning sotilgan tovar-
moddiy boyliklar, bajarilgan ishlar, ko‘rsatilgan xizmatlar uchun, shuningdek turli 
yuridik va jismoniy shaxslarning ma’lum maqsadlarda olgan mablag‘lari uchun korxona 
oldidagi debitorlik qarzlari tushuniladi. Buxgalteriya hisobida olinadigan schyotlarni
asosan muddati i harakteri bo‘yicha aks ettirish tartibi keng qo‘llaniladi. 
Muddat belgisi olinadigan schyotlarni turli jihatlari bo‘yicha guruhlashga imkon 
beradi, jumladan hisobot davrlari, to‘lov va da’vo muddatlari, shuningdek kelib tushish 
ehtimoliga ko‘ra.
Hisobot davrlariga ko‘ra olinadigan schyotlar qisqa muddatli ( bir yilgacha) va 
uzoq muddatli (bir yildan oshiq) bo‘lishi mumkin. 
To‘lov muddatiga ko‘ra olinadigan schyotlar to‘lov muddati o‘tmagan va to‘lov 
muddati o‘tib ketgan debitorlik qarzlarga bo‘linadi. O‘zbekiston Respublikasida qabul 
qilingan tartibga asosan 90 kungacha olinmagan schyotlar muddati o‘tmagan, 90 kundan 
ortiq muddatda to‘lanmagan schyotlar to‘lov muddati o‘tib ketgan debitorlik qarzlari 
bo‘lib hisoblanadi. Respublikamiz qonunlariga muvofiq 90 kundan to‘lov muddati oshib 
ketgan debitorlik qarzlariga yo‘l qo‘yganligi uchun xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning 
rahbarlari va bosh hisobchilari ma’muriy va moliyaviy ja’zoga tortiladi. 
Da’vo muddatiga ko‘ra olinadigan schyotlar da’vo muddati o‘tib ketmagan va da’vo 
muddati o‘tib ketgan debitorlik qarzlarga bo‘linadi. To‘lov muddati 3 yildan oshmagan 
olinadigan schyotlar da’vo muddati o‘tmagan debitorlik qarzlari, to‘lov muddati 3 yildan 
oshib ketgan olinadigan schyotlar esa da’vo muddati o‘tib ketgan debitorlik qarzlari
bo‘lib hisoblanadi. Respublikamiz qonunlariga muvofiq da’vo muddati o‘tib ketgan 
debitorlik qarzlari balansdan chiqarilishi , da’vo muddati o‘tib ketmagan debitorlik 
qarzlari asossiz balansdan chiqarilmasligi lozim.
Kelib tushish ehtimoliga ko‘ra olinadigan schyotlar kelib tushushi shubhali va 
kelib tushishi shubhasiz bo‘lgan debitorlik qarzlarga bo‘linadi. Shubhali debitorlik 
qarzlar deganda, odatda, inqirozga uchragan, faoliyatini to‘xtatib qo‘ygan yoki 
umuman yopilib ketgan, katta miqdorda kreditorlik qarzlarga ega bo‘lgan, to‘lov 
qobiliyatiga ega bo‘lmagan, faoliyati uchun sud va prokuratura organlari oldida javob 
berayotgan yuridik va jismoniy shaxslarning korxona oldidagi qarzlari tushuniladi. 
Shubhali qarzlar sud organlari orqali o‘ndiriladi, o‘ndirish imkoniyati bo‘lmaganda 
korxonaning zarariga olib boriladi.
Harakteriga ko‘ra olinadigan schyotlar tovar harakteridagi va notovar 
harakteridagi debitorlik qarzlarga bo‘linadi. Tovar harakteridagi olinadigan schyotlarga 
bevosita tovar operatsiyalariga dahldor bo‘lgan debitorlik qarzlari, masalan haridor va 
buyurtmachilarning qarzlari, ta’minotchilarning olgan avanslar bo‘yicha qarzlari kiradi. 
Bevosita tovar operatsiyalari bilan bog‘liq bo‘lmagan olinadigan schyotlar notovar 
harakteridagi debitorlik qarzlari hisoblanadi. Ularga, masalan, xodimlarning qarzlari, 
ta’sischilarning qarzlari, byudjet va ijtimoiy sug‘urta organlarining qarzlari va boshqalar 
kiradi. 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

141 
Debitorlik qarzlar hisoblash tamoyiliga muvofiq xo‘jalik operatsiyalari yuz bergan 
sanadan boshlab tan olinadi. Tan olingan debitorlik qarzlari boshlang‘ich (dastlabki) 
qiymatda va sof qiymatda baholanadi. Debitorlik qarzlar buxgalteriya hisobi schyotlarida 
boshlang‘ich qiymatida, balans va hisobotning boshqa shakllarida esa sof qiymatida aks 
ettiriladi