441 Araştırma Makalesi (Research Article )

ANNE-ÇOCUK İLETİŞİMİ
Anne çocuk etkileşimi, çocuğun gelişiminde yaşamsal önem taşıyan, uzun süreli 
bir etkileşim biçimidir. Annenin, çocuğun kişilik özellikleri, akademik başarısı, 
davranışları ve empati becerisi üzerindeki etkileri bilinmektedir. Araştırmacılar, 
erken çocukluk döneminde olumlu ilişki unsurlarını ortaya çıkartmak amacı ile okul 
öncesi dönemde annenin çocuklar üzerindeki etkilerini uzun süreli araştırmalarla 
incelemişlerdir. Yapılan araştırmalar özellikle dezavantajlı çocukların annelerine 
verilen erken müdahele programlarının çok sayıda olumlu sonuç veren etkili 
bir strateji olduğunu göstermiştir (Kağıtçıbaşı, Sunar ve Bekman, 2001). 
Bunun yanı sıra ebeveynlik etkilerini birlikte inceleyen araştırmalar, annelerin 
ebeveynlik stillerinin çocuk üzerindeki etkilerinin, babalarınkinden çok daha 
anlamlı olduğunu ortaya koymaktadır (Sunar, 2009). Çocuk için anne; gözlerini 
açtığında ilk olarak gördüğü bağlanma sevgi ve güven nesnesidir. Annenin varlığı 
çocuğa güven verir, sevgi ve bakım gereksinimini karşılar, çocuğun sağlıklı 
kişilik gelişiminde ayna görevi görür.
Sosyal varlıklar olarak çocuklar hem 
fiziksel hem de duygusal etkilere tepki verirler. Doğumdan sonraki haftalarda 
doğrudan fiziksel temas çocuk ve anne arasında güvenli bağ kurulmasını sağlar. 
Ebeveyn-çocuk ilişkisinde güven verme ve sağlıklı olma için dokunma esastır. 
Hareket, motor, zihinsel ve dil becerilerinin gelişimini desteklemektedir. Annenin
çocuğa veremediği temel güven duygusu ve duygusal ihmalin sonuçları çocukta 
huzursuzluk, dikkat sorunları, hiperaktivite ve öğrenme bozuklukları olarak 
ortaya çıkmaktadır. Bu ihmal, erken çocukluk döneminde ancak erken müdahale 
ve büyük çaba ile telafi edilebilmektedir. Dolayısıyla yaşamın ilk yıllarında anne 
ile çocuk arasında kurulan bağ onun gelecek yıllarının sağlıklı olması için atılan 
en önemli temel olarak ifade edilebilir.
İlk sevgi ve şefkat eğilimleri de anne ile olan ilişki ile ilgilidir. Çocuğun hayata dair 
ilk deneyimleri aile içinde oluşur.
Anne ile olan ilk ilişkiler; daha sonraki bütün 
faaliyetleri belirleyen, yaşamı boyunca kurulacak insan ilişkilerinin temelini 
oluşturacaktır (Çiftçi, 1991). Anneliğe daha fazla odaklanılmasının iki sebebi 
bulunmaktadır. Bunlardan biri biyolojik gerçeklik, diğeri ise çocuğun annenin 
kişilik ve yapısının bir parçası olduğu psikolojik düzeydir (Cori, 2019). Bir anne 
ile biyolojik çocuğu arasındaki anne bağı genellikle hamilelik sırasında gelişmeye 
başlamaktadır. Gelişmekte olan fetüs, annenin kalp atışı ve sesi konusunda bir 
miktar farkındalığa, dokunma veya harekete tepki verme yeteneğine sahiptir. 
Hamileliğin yedinci ayında kadınların üçte ikisi, doğmamış çocukları ile güçlü 
bir bağ kurduklarını bildirmektedir (Winkler, 2000).
Doğumla beraber anne 
ile bebek arasındaki biyolojik ve ruhsal olan ilişki boyut değiştirerek devam 
etmektedir. Bebek annenin sıcaklığına, dokunmasına, sevgisine, korumasına 

---

450
İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi - İAÜD - ISSN: 2757-7252, Nisan 2021 Yıl 13 Sayı 2
ve ihtiyaçlarının karşılanmasına gerek duyar. Annenin bu dönemde olmayışı 
her yaş çocuğunu az ya da çok etkilemektedir. Ne kadar küçük yaşta anneden 
ayrılırsa, olumsuz etkilenme ihtimali o derece artmaktadır. Bu bağlamda, erken 
yaşlarda yetimhaneye verilen çocukların kişilik, kimlik ve entelektüel gelişimde 
ciddi bozulmalar yaşadığı görülmüştür. Anne bakımından yoksun kalmak 
çocuğun fiziksel, entelektüel ve sosyal gelişiminde gecikmeye neden olmaktadır 
(Zakirov, 2014). Dolayısıyla çocuğun sağlıklı gelişimi, hayata güçlü bir başlangıç 
yapabilmesi, doğum anında başlayan anne ile çocuk arasındaki sağlıklı etkileşime 
bağlıdır. Bu nedenle öncelikle anne, bir çocuğun hayatındaki önemli rolünün 
farkında, her zaman dikkatli ve iyi bir rol model olmalıdır. Etkili iletişim, pozitif
ilişkilerin ana noktasını oluşturmaktadır. Etkili iletişim becerileri ile donatılmış 
çocuklar, yetişkinlik dönemlerine geldiklerinde de başarılı ve kendine güvenen 
bireyler olacakları ifade edilebilir. Dolayısıyla, erken çocukluk döneminde 
kurulan ilişkilerin etkili iletişim çerçevesinde ilerlemesi çocukların başarılı ve 
değerli toplum üyeleri haline gelmelerine yardımcı olacağı söylenebilir.
Çalışma yapılırken ilgili litratür tarandığında; anne-baba- çocuk iletişimi konulu, 
1984-2020 yılları arasında yapılmış, 72’si ulusal, 46’sı uluslararası alanda olmak 
üzere toplam 118 yayına ulaşılmıştır. Bu yayınlar incelendiğinde Türkiye’de 
yapılan 52 araştırmada nicel, 11 araştırmada nitel, 8 araştırmada ise karma yöntem 
kullanıldığı bulgusuna ulaşılmıştır. Uluslararası alanda yapılan araştırmalar 
incelendiğinde 23 araştırmanın nicel, 16 araştırmanın nitel, 7 araştırmanın karma 
yöntem kullanılarak yapıldığı görülmüştür. Ulaşılan çalışmalardan elde edilen 
bulgular doğrultusunda, Türkiye’de yapılmış mevcut araştırmaların ağırlıklı 
olarak anne / baba - çocuk iletişimi ile ilgili nicel ve sayısal verilerle yapılan 
analizlere dayandığı görülmüştür. Ancak araştırma sırasında ulaşılan bulgular ile 
çocuğun hayatındaki önemi kabul görmüş olan anne - çocuk iletişiminin, özellikle 
günümüzde aile dinamiklerinin değişmesi, yeni anlayışların ortaya çıkması, sosyal 
medya gibi unsurların aile fertlerinin tutumlarını, çocukların iletişim yollarını 
fazlasıyla etkilediği düşünüldüğünde çocuk ile anne tarafından paylaşılmayan 
yönlerin derinlemesine incelenmesi araştırmayı önemli kılmaktadır.
AMAÇ
Bu çalışmada erken çocukluk döneminde,
aile içinde çocuk üzerinde etkisinin 
daha fazla olduğu düşünülen annelerin, çocuklarına karşı kullandıkları iletişim 
dilini, yöntemlerini, bu yöntemler ile ilgili farkındalıklarını,
bilerek veya farkında 
olmadan kullanılan iletişim engellerini derinlemesine inceleyerek ortaya koymak 
ve değerlendirmek amaçlanmıştır. 
Söz konusu amaç doğrultusunda aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır.
1. Annelerin çocukları ile sağlıklı iletişim kurma ile ilgili düşünceleri nelerdir?
2. Annelerin çocukları ile sağlıklı iletişim kurmak için kullandıkları yöntemlere 
ilişkin görüşleri nelerdir?
3. Anne, baba ve çocuğun birlikte vakit geçirme süreleri ne kadardır?

---

451
Hüseyin KAZAN, Seyran SARISOY
4. Annelerin çocukları ile kaliteli zaman geçirmeye ilişkin görüşleri nelerdir?
5. Annelerin çocukların iletişim haklarına ilişkin görüşleri nelerdir?
6. Annelerin çocukları ile iletişim kurmakta zorlandıkları durumlara ilişkin 
görüşleri nelerdir?
7. Annelerin çocukları ile iletişimde kullandıkları iletişim engellerine ilişkin 
görüşleri nelerdir? 
8. Annelerin medya araçlarının çocukların iletişim becerilerine 
etkisine ilişkin 
görüşleri nelerdir? 
9. Annelerin istenmedik davranışlar karşısında hissettikleri durumlara ilişkin 
görüşleri nelerdir?
10. Anneler kullandıkları etkili iletişim yöntemlerinin ve iletişim engellerinin 
farkında mıdır?
YÖNTEM
Bu çalışma nitel araştırma çerçevesinde yürütülmüştür. Nitel araştırma; 
gözlemcinin dünyada yerini tespit eden konumlandırılmış bir aktivitedir. 
Dünyayı görünür hale getiren bir dizi yorumlayıcı materyal uygulamalarından 
oluşmaktadır (Creswell, 2020). Yapılan bu araştırmada, nitel araştırma veri 
toplama yöntemlerinden görüşme tekniği kullanılmıştır. Görüşme, araştırılan 
konuyu bütün boyutları ile ele alan, açık uçlu soruların soruldugu ve detaylı 
cevapların alınması sağlayan, yüz yüze, birebir görüşme yapılarak bilgi 
toplanmasına imkan veren bir veri toplama teknigidir (Tekin, 2006).
Araştırmalarda genellikle görüşme tekniğinin; yapılandırılmamış, yapılandırılmış 
ve yarı yapılandırılmış görüşme olmak üzere üç türü kullanılmaktadır (Türnüklü, 
2000).
Nitel araştırmaların özelliklerinden biri de birden fazla veri kaynağı 
kullanarak çalışmaya kavramsal bir bakışaçısı kazandırmaktır (Creswell, 2019). 
Bu amaçla bu araştırmanın verileri; yapılandırılmış açık uçlu sorular ve anket 
kullanılarak görüşme yöntemi ile toplanmıştır.