5- mavzu. Islomdagi mazxablar va yo‘nalishlar

Shofi’iy mazhabining usuli hanafiya va molikiya usullarining o‘zaro murosasiga 
tarafdorlik qilishga uringan bo‘lsa hamki, asosan molikiyaga moyil edi. Ular qiyosining 
qo‘llanishida muayyan chegaraga yo‘l qo‘yardilar. Istihson usuli ko‘p xulosaviy 
imkoniyatlarni yaratish va u shaxsiy (g‘arazli) fikrlarga asoslangan hukmlarga olib borishidan 
hadiksirardilar. Shuning uchun ular qiyosga tayanib istihsoh – muayyan holatning 
qo‘llanishiga muvofiq ravshan isbotini beruvchi, fikh qoidasini ishlab chiqqanlar. Masalan, 
safarda bo‘lgan shaxsning o‘lik yoki tirikligini bilmasdan uning mol-mulkiga merosxo‘rlik 
egalik qilishlari mumkinmi, degan savolga shofi’iylar rad javobini berardilar. Bunga sabab 
meros egasining o‘limi haqida isbotlovchi dalilning yo‘qligidir. Suriya va Misrda shakllangan 
bu mazhab hozirgi vaqtda Indoneziya, Sharqiy Afrikaning ba’zi mamlakatlarida, janubiy arab 
sultonliklari musulmonlari orasida tarqalgan bo‘lib, sunniylikdagi musulmonlarning 27 foizini 
tashkil etadi. 
3. Molikiy mazhabi. Asoschisi Molik ibn Anas (713-795) “Ashob al-Hadis” (Hadis 
tarafdorlari) oqimining yirik namoyandasi bo‘lib, Muhammad payg‘ambar davridagi diniy huquq 
tartibini yoqlab chiqqan. O‘zining “Al-Muvatto’” (Ommaviy, Barchaga tushunarli) asarida 
Qur’on va Sunnani aqlga asoslangan holda talqin qilishga qarshi chiqqan. U muhofazakor 
ilohiyotchi faqihlardan biri edi. Bu mazhab tarafdorlari o‘zlarining nomoʻtadilligi bilan ajralib 
turardi. Ular hanafiylarga nisbatan qiyosni qo‘llashda ancha chek qo‘yishardi. Ammo o‘zlarining 
istisloh qoidalari bilan hanafiyaning istihsoniga yaqin turardilar. Hozirgi davrda Molikiya mazhabi 
Tunis, Jazoir, Marokash, Liviya va boshqa mamlakatlarda tarqalgan bo‘lib, sunniylikdagi 
musulmonlarning 17 foizini tashkil etadi. 
4. Hanbaliya mazhabi asoschisi imom Ahmad ibn Hanbal ibn Xilol ibn Asad az-Zuxayliy 
3
Керимов Г.М. Шариат и его социальная сущность.-М., Наук, 1978. -С. 15. 

---

al-Shayboniy 780 yili Bog‘dodda tug‘ilib, shu yerda 855 yil vafot etgan. Hadis to‘plash niyatida