5-mavzu. O`zbekistonda davlat mustaqilligining qo`lga kiritilishi. Huquqiy demokratik davlat qurish va fuqarolik jamiyat asoslarini shakllantirish. Mustaqillik yillarida

Birinchidan, azaldan Sharqda davlat qanchalik demokratiyaga keng imkoniyat yaratib bergan
bo`lmasin, kuchli hokimiyat mavjud bo`lgan. Eng ulug‘ va adolatpesha davlat boshlig‘ining bir
qo`lida qilich, ikkinchisida ma‗rifat bo`lgan. Qilich hamma vaqt ham ishga solinmagan, u
tinchlik, adolat va haqiqatga xizmat qilgan. Aks holda, har qanday hokimiyat anarxiyaga aylanib
ketishi mumkin.
Ikkinchidan, boshqaruvning Parlamentar - Respublika usulida Prezident Parlament yig‘ilishida
uning a‗zolari tomonidan saylanadi. Prezidentlik - Respublika boshqaruvida esa umumxalq
saylovi yo`li bilan barcha fuqarolarning ovoz berishi asosida saylanadi. Bunda Prezident
vakolatini Parlamentning sanoqli a‗zolaridan emas, keng xalq ommasidan oladi.
O`zbekistonda demokratik jarayonlarni chuqurlashtirishda sud hokimiyatini shakllantirsh
muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun ham mamlakatda mustaqillik yillarida sud islohotlarini
izchillik bilan o`tkazishga alohida e‗tibor berildi. Oliy Majlisning 1995 yil fevralda bo`lib o`tgan
birinchi, 1995 yil dekabrda bo`lgan IV va 1996 yil avgustda bo`lgan VI sessiyalarida sud
hokimiyati uchinchi, mustaqil hokimiyat tarmog‘i ekanligi, odil sudlov tizimini shakllantirish
va demokratiyalashtirish lozimligi ko`rsatildi. Oliy Majlisning VI sessiyasida Birinchi Prezident
Islom Karimov ―Sud islohotini chuqurlashtirish, hokimiyatining uchinchi, mustaqil va qaram
bo`lmagan tarmog‘i sifatida butun odil sudlov tizimini demokratlashtirish-huquqiy davlatni
mustahkamlashning yana bir muhim yo`nalishidir... Sud jazolovchi organdan oddiy odamlarning
huquqlari va manfaatlarini ximoya qiluvchi organga aylanib, haqiqatdan ham mustaqil bo`lib
qolishi lozim‖, - dedi.
O`zbekiston Respublikasining sud tizimi besh yil muddatga saylanadigan O`zbekiston
Resublikasi Konstitutsiyaviy sudi, O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi, O`zbekiston
Respublikasi Oliy xo`jalik sudi, shu muddatga saylanadigan viloyat sudlari, tuman, shahar
xo`jalik sudlaridan iborat.
1996 yildan boshlab sud islohotlarining ikkinchi bosqichi boshlandi. Oliy majlisning 1996 yil 26
dekabrda bo`lgan VII sessiyasida Jinoyat kodeksi va Jinoyat-ijroiya kodekslariga jiddiy
o`zgarishlar kiritildi.
Sud hokimiyati Konstitutsiya va xalq tomonidan sudga berilgan jinoyat, fuqoralik va
ma‗muriy hamda xo`jalik ishlari bo`yicha huquq va adolat, qonun ustivorligi tamoyiliga amal
qilish, topshirilgan ish uchun javobgarlik asosida odil sudlovni amalga oshirish imkonini
beruvchi vakolatlar majmuidir.
O`zbekiston mustaqilligi yillarida hokimiyat organlari tubdan isloh qilindi. Bu tizim
tarkibiga viloyat, tuman, shaharcha, shaharlar tarkibidagi tuman, shahar, qishloq, posyolka
doirasidagi hokimiyat muassasalari majmui kiradi.
Milliy davlatchilik tarixi tajribasidan kelib chiqqan holda va ―O`zbekiston Respublikasi
hokimiyat idoralarini qayta tashkil etish to`g‘risida‖gi Qonunga mavofiq viloyat, shahar va
tumanlarda hokim lavozimi ta‗sis etildi. Viloyat, tuman, shahar hokimi hududning oliy
mansabdor shaxsi sifatida tegishli hudud ijroiya hokimiyatini boshqaradigan bo`ldi.
O`zbekistonda o`zini-o`zi boshqarish organlarini tashkil etishga katta e‗tibor berildi.
O`zbekiston Konstitutsiyasida o`z-o`zini boqarish organlarini to`zish tartiblari belgilab berilgan.
Konstitutsiyaning 105-moddasida shaharlardagi mahallalarda hamda shaharcha, qishloq va
1
Jo‗raev N. Agar ogoh sen ... Portretga chizgilar. siyosiy esse. - T.,: ― Yozuvchi‖, 1998, 48-bet.

ovullarda, shuningdek ular tarkibidagi mahallalarda fuqarolarning yig‘inlari o`zini-o`zi

boshqarish organlari hisoblanadi, deb belgilab qo`yilgan.fuqarolarning yig‘inlarida ikki yarim yil
muddatga mahalla raisi ( oqsoqoli) va uning maslahatchilari saylanadi.
Markaziy Osiyo mintaqasi va musulmon sharqida davlat qurilishi va boshqaruv tajribasi
o`zigaxos xususiyatlarga va o`ziga xos an‗analarga ega. Sharqda qadimdan ijtimoiy-siyosiy
hayotda mahallalarning roli salmoqli bo`lgan.
Mahalla azaldan Markaziy Osiyodagi shaharlar ichidagi, hududiy birlik bo`lib, u bizga
o`tmish dan meros bo`lib qolgan. Mahalla; - o`z-o`zini boshqarishning asosiy bug‘ini. U
aholining ijtimoiy masalalarini xal etishda muhim rol o`ynaydi. Mahallachilik uzoq an‗analarga
va xalqimiz tarixiga, uning boy ma‗naviy-axloqiy udumlariga bog‘liq bo`lgan o`lkan hayot
maktabidir.
Mamlakatimizda Mahallalarni tashkil etishga homiylik qilishda O`zbekiston Respublikasi
Prezidentining respublika ―Mahalla‖ xayriya jamg‘armasini tashkil etish to`g‘risidagi 1992 yil
12 sentyabrdagi hamda mamlakat ―Mahalla‖ xayriya jamg‘armasiga mablag‘ ajratish
to`g‘risidagi 1992 yil 8 Oktyabrdagi farmonlari katta siyosiy va ijtimoiy ahamiyatga ega bo`ldi.