5-mavzu. Tuproq hosil bo’lishida iqlim va gidrologik omillarning o’rni

Iqlim gruppalari 
O’rtach
a yillik 
tem, 0S 
100Sdan 
yuqori 
bo’lgan 
xarorat 
yig’indisi 
Radiatsiya 
balansi 
kDj 
(sm2 yil) 
Sovuq (qutb) iqlimi
-23 -15 
6000 dan kam - - - 
21-42 
Mo’’tadil sovuq (boreal) 
-4 +4 
6000 – 20000 - - -
42-84 
Mo’’tadil iliq (subboreal) +10 
20000 – 3800 - - -
84-210 
Iliq (subtropik) 
+15 
3800 – 80000 - - -
210-252 
Issiq (tropik) iqlim 
+32 
80000 dan ko’p 
252-336 
Iqlimning termik gruppalari yer sharida mintaqalar tarzida tarqalgani uchun, 
ularni bioiqlim yoki tuproq biotermik mintaqalari deb ataladi.
Iqlimning termik gruppalari bilan tuproqning issiqlik rejimi, kimyoviy va 
biokimyoviy jarayonlar tezligi xamda namlikka ko’ra o’simliklarning biologik 
mahsuldorligining turlicha bo’lishiga bog’liq.
Yog’inlar bilan namlanish sharoitlariga ko’ra iqlimning quyidagi 6 asosiy 
gruppalari ajratiladi: 
Iqlim gruppalari 
O’rtacha 
yillik 
yog’in miqdori, mm 
G.N.Visotskiy – N.I.Ivanov 
bo’yicha 
namlik 
koeffitsienti. 
Juda nam (ekstragumid) 
3000-5000 
1,33 dan ko’p 
Nam (gumid) 
1500-2000 
1,33-1 
Yarim nam (semigumid) 500-800 
1-0,55 

---

Yarim quruq (semiarid) 
200-400 
0,55-0,33 
Quruq (arid) 
50-150 
0,33-0,12 
Juda quruq (ekstraarid) 
10-20 
0,12 kam
Iliq mintaqalarda sovuq mintaqalarga nisbatan yog’inlar ko’p bo’lib, ammo 
bu qonuniyat atmosfera tsirkuliyatsiyasi, quruqlik va okeanlarning tarqalish 
nisbati, joyning relьefi, dengiz sathiga nisbatan balandligi, dengiz oqimi 
singarilarga qarab o’zgarishi mumkin. 
Gidrotermik rejimga qarab iqlimning eng ko’p o’zgarish farqi o’simlik 
qoplamiga, biologik va tuproq jarayonlarining xususiyatlariga va nihoyat qishloq 
xo’jaligining geografik tiplariga bog’liq. 
 
2-ilova 
Muhokama uchun e’tiborni jamlovchi va muammoli savollar 
 
1. Tuproq hosil bo’lishida iqlim element ( harorat, quyosh radiatsiyasi, atmosfera 
yog’in)larining ro’lini tahlil qiling.
2. O’rta Osiyo va O’zbekistonning iqlim va tuproq xaritalarining tahliliy qiyoslab 
daftaringizga yozing. 
3. Termik, yog’inlar va tuproqning namlanish ko’rsatkichiga ko’ra iqlim gruppalarini 
tahlil qiling.