5-sanlı lektsiya qaraqalpaqstandaǵi jer bawirlawshilar jobası

Tarqalıwı: Qaraqalpaqstanda Ústirtte, Aral teńiziniń Vozrojdeniya atawında hám Sultan Wáyis tawı eteginde ushırasadı.
SUW JILANI (Natrix tesselata L., 1768)

Dene uzınlıǵı 130 sm. Suw jılanları jıllılıqtı su`yiwshi haywanlar. Dushshı hám ashshı suwlarda jasaydı. Taw dár`yalarınıń qattı aǵısına qaramay jaqsı ju`zedi hám suw astında uzaq tura aladı. Baspana wazıypasın taslardıń araları, kemiriwshilerdiń inleri, qurǵaq sho`p, bawlanǵan qamıslıqlar atqaradı. Qamıs pishenler menen qosa olardı awıllarǵa alıp keledi. Tirsheńligi ku`ndiz, ásirese azanda hám keshte, tu`nde suwdan jaǵaǵa shıǵadı. Awǵa azanǵı hám keshki waqıtları shıǵadı. Ku`ndiz oratılǵan halda pishenlerdiń u`stinde, suw quslarınıń uyalarında, jaǵadaǵı taslar arasında ku`nge qızdırınadı. Ku`nniń eń ıssı waqıtlarında uzaq waqıt suw astında boladı. Juplasıw dáwiri aprel`-may aylarında boladı. İyunniń aqırı iyul`da bir ret 6-23 máyek qoyadı. Balaları avgusta máyekten shıǵadı. Onsha u`lken bolmaǵan topar bolıp, topıraqtıń jarıqlarında, taslar aralıǵında, kemiriwshilerdiń ininde qıslaydı. Geyde olar qolaylı orınlarda bir neshe ju`z bolıp jıynaladı. Báhárdiń jıllı ku`nlerinde olar qısqı ininen shıǵadı hám do`ńgelek bolıp oralıp ku`nge qızdırınadı hám háreketlenip áste jazǵı orınlarına tarqaladı. Eń baslı awqatı balıqlar, geyde mayda su`t emiziwshilerdi hám quslardı da tańlamaydı.

Tarqalıwı: Qaraqalpaqstanda U`stirt tegisligi, Ámiwdár`ya del`tasındaǵı suw saqlaǵısh hám egislik orınlarda ushırasadı.
OQ JILAN (Psammophis lineolatus B., 1838)
D enesiniń uzınlıǵı 90 sm. Sho`llerde bekinispegen hám yarım bekinisken qumlarda, siyrek saz topıraqlı juwsan o`sken yarım sho`lde, taqırlıqta, orpań kebirlikte, taslaqlı jerlerde, taw aldılarında ushırasadı. Aprel` ayınan noyabr`ge shekem tirsheń boladı. Baspana wazıypasın kemiriwshilerdiń ini, topıraqtıń tereń jarıqları, u`yilgen taslar arası atqaradı. Usınday inlerde qıslaydı. Jazdıń ıssısında uyqıǵa ketedi. Ku`ndiz tirsheń waqtında seksewil shaqasına o`rmeleydi. 3-4 metrge deyin sekiredi. Oq jılan ko`binese kesirtkeler, do`ńgelek baslar, agamalar menen awqatlanadı. İyuń-iyul` aylarında 2-6 máyekten qoyıp, balaları avgustta shıǵadı.