5-sanlı lektsiya qaraqalpaqstandaǵi jer bawirlawshilar jobası

Tarqalıwı: Qaraqalpaqstanda U`stirtte, Qızılqumda hám Ámiwdár`ya del`tasında ushırasadı.
QALQAN TUMSIQLI JILAN (Ancistrodon halys P., 1776)
Dene uzınlıǵı 70 sm den artpaydı. Qalqan tumsıq sho`listanlıqlarda, saz topıraqlı, taslı sho`llerde jasaydı. Baspana retinde taslar aralıq quwıslıqların, qum tıshqan, balpaq tıshqan h.t.b. kemiriwshilerdiń inin paydalanadı. Qoyımshılıq áwliyelerde de, dár`ya tik jarlıqlarında, go`ne qulap qalǵan jay orınlarında da ushırasadı. Mayda kemiriwshiler, kesirtke, quslar, omırtqasızlardan shegirtke, ko`p ayaqlılar menen awqatlanadı. Siyrek quslardıń máyegin, mayda jılan (oq jılan) lardı jeydi. Jas jılanlardıń awqat tiykarın omırtqasızlar quraydı. Qalqan tumcıq awǵa ádette ku`n batqannan keyin shıǵadı hám azanǵa deyin qarnın toydıradı. Erte báhárde hám gu`zde olardıń tirsheńligi ku`ndiz boladı. Hár bir jılan 50-80 metrge deyin jeke awshılıq maydanına iye. Juplasıwı marttan iyuńge deyin sozıladı. Ayırım waqıtları gu`zgi juplasıwlarda bolıwı mu`mkin. İyul`-oktyabr`de uzınlıǵı 15-20 sm, 2-12 balaları tuwıladı. Uwınan medetsinada paydalanıladı.
Tarqalıwı: Qaraqalpaqstanda U`stirtte, Qızılqumda, Ámiwdár`ya del`tasında hám Aral teńizinde Vozrojdenie atawında ushırasadı.


QUM EFASI (Echis carinatus Ch., 1981)


Seksewil o`sken iri o`rkeshli qumlarda, eski qala orınlarında ko`plep ushırasadı. Fevral`dıń aqırınan iyuńge deyin ku`ndiz tirsheń bolıp, siyrek aw qıladı. Ko`p waqıt ku`nge qızdırınadı hám oktyabr`de qıslawǵa ketedi. Kemiriwshilerdiń inlerinde, topıraq jarıqlarında, tikjarlıqlarda jasaydı. Qıs jıllı kelgen jılları efa yanvar` ayında da ininen shıǵıp ku`nge qızdırınadı. Mayda kemiriwshiler (qum tıshqanı, kesirtkeler) quslar, mayda jılanlar, qurbaqalar, shayanlar menen awqatlanadı. Juplasıwı mart – aprel` aylarında o`tedi. İyul` – avgust aylarında uzınlıǵı 10-16 sm keletuǵın 15 balaǵa shekem tuwadı. Uwınan meditsinada emlew preparatları tayarlanadı.
Tarqalıwı: Qaraqalpaqstanda Qızılqumda ushırasadı.