6 Adabiyot II qism 2017. p65

Savol va topshiriqlar

---

8
9. Nima deb o‘ylaysiz: hikoya qahramoni Qurbonboyga aynan
shunday ism tanlangani tasodifmi yoki yozuvchining bundan
ko‘zlagan boshqa maqsadi bormi?
10. Qurbonboyga o‘xshagan qahramonlar tasvirlangan yana
qanday asarlarni eslay olasiz?
SOBIQ
Xoh ishoning, xoh ishonmang, birinchi kuniyoq to‘qqiz tonna
paxta teribman. Avvaliga o‘zim ham hayron bo‘lib qoldim.
Tavba, shuncha paxtani o‘zim terdimmi yo birov qo‘shib qo‘y-
dimi? Ertasiga bir qaytadan o‘n g‘ayrat bilan paxta terish mana
bunaqa bo‘ladi, deb ishga tushib ketdim. To‘qqiz yarim bo‘pti.
O‘sha kuni oblastdan, Toshkentdan muxbirlar bosib ketdi. Ovo-
zimni lentaga yozib, radiodan eshittirishdi. Televizorda ikki
marta ko‘rsatishdi. Hamma yoqni xat bosib ketdi. Bunaqa obro‘
kimning tushiga kiribdi, deysiz. Ruhim tetik, bir gapirib, o‘n
kulaman. Yo‘talsam ham «labbay» deb turishadi. Raisimiz u
yoqqa borsam, u yoqqa, bu yoqqa borsam, bu yoqqa ergashadi.
Bechora, meni yer-ko‘kka ishonmaydi. Ikki gapining birida:
– O‘zingni tut, katta-kichikning oldida sharmanda qilma. Sen
bizning mash’alimizsan. Ha, shundoq, soqolingni kunda olib tur.
Dazmol bosilmagan shim kiyma, – deb nasihat qilib turadi.
Ikki kundan keyin gazetaning birinchi betida chakkamda
paxta qistirib kulib turgan suratim chiqdi. O‘sha kuni rais Ber-
diali aka yap-yangi «Volga»sini ishlab turgan joyimga yuboribdi.
Tez yetib kelsin, deb tayinlabdi. Obbo, bir gap bo‘lganga o‘x-
shaydi, deb ishni tashlab idoraga qarab ketdim. Borsam, rais
oyog‘i kuygan tovuqday bezovtalanib, kutib turgan ekan.
– Keldingmi, uka, tez bo‘l. Kengashga ketasan. Poyezd
bileting tayyor, uyingga borib kiyinib olgin-u, yo‘lga chiq.
Ketdim. Kengash ertasi kuni ochilar ekan, uch kun oblastda
qolib ketdim. Kelgan kunimoq to‘ppa-to‘g‘ri dalaga chiqib, endi
mashinaga yetay deb qolgan edim, yana o‘sha «Volga» olib
ketdi. Idora oldida usti yopiq yuk mashinasi turibdi. Idoraga

---

9
kirishim bilan yetti-sakkiz odam atrofimni o‘rab olishsa bo‘-
ladimi? Kinochilar ekan. Paxta terishimni kinoga olamiz deb
atayin Toshkentdan kelishibdi. Raisning gapini qarang. Umma-
talining mashinasida kinoga tushasan, o‘sha tomonda paxta
yaxshi ochilgan, kinoda chiroyli chiqadi deb turib oldi. Um-
matalining yeriga qarab ketdik. Kinochilar o‘larcha ezma,
shoshmagan odam bo‘lishar ekan, ikki kun ovora qilishsa bo‘la-
dimi, mana, chiqib qolsa ko‘rasizlar, qandoq qilib mashina hay-
dashimdan tortib peshanamdagi terni qanaqa qilib qaysi qo‘l
bilan sidirib olishimgacha apparatga olishdi.
Kinochilardan qutulib uyga holdan toyib keldim-u, kiyim-
boshim bilan uxlab qolibman. Ertalab raisning o‘zi uyg‘otdi.
– Tez bo‘l, kutib qolishdi.
– Tag‘in kinomi? Kecha tamom qilishgan edi-ku!
– Yo‘q, boshqa gap. Rayonda yangi qurilgan madaniyat
uyining ochilish marosimi bo‘ladi. Ilg‘or mexanizatorlardan bir
kishi tabrik nutqi so‘zlashi kerak. Sen gapirasan. Qani ketdik.
Gapni ham ammo-lekin bopladim. Kuniga nutq so‘zlab
turgandan keyin usta bo‘lib ketarkansan. Rosa chapak bo‘ldi.
Ichkariga mehmonlar uchun joy qildirib qo‘yishgan ekan. Artist-
lar bilan birga o‘sha yoqqa kirdim. Rosa pivoxo‘rlik bo‘ldi. Uyga
kelib yotgan edim, eshik taqillab qoldi. Chiqsam, soch qo‘ygan,
ingichka mo‘ylovli bir yigit turibdi. Yelkasida bir metrli faner
sumka.
– Xizmat, uka, ishlari bormidi?
– Atayin o‘zlarini yo‘qlab keldim. Suratingizni ishlashim ke-
rak. Vistavkaga qo‘yiladi.
Undoq desam, bundoq dedi, bundoq desam, undoq dedi. Sira
gapimga ko‘nmadi. Janjallashib raisning oldiga bordik. Rais
koyib berdilar.
– Esing joyidami? Bu vistavkaga qo‘yiladigan suratlarning
ro‘yxatini oblastdan tasdiqlashgan. Qani, darrov bo‘l.
O‘zingiz bilasiz, raisimizning gapini ikki qilib bo‘lmaydi. Ish-
ga tushib ketdim. Rassom tushmagur hali yosh, tajribasi kamroq

---

1 0
ekan. Rosa to‘qqiz kunda o‘zimga o‘xshatdi. Bu orada uyim
xatga to‘lib ketdi. Pionerlar bilan uchrashuv, meditsina xodimlari
bilan uchrashuv, mebel fabrikasi ilg‘or ishchilari bilan uchra-
shuv... Albatta, bularga rais o‘zi bilib muomala qildi-yu, ammo
rayon o‘t o‘chirish komandasining pensiyaga chiqayotgan keksa
xodimini tabriklashni menga yuklab qo‘ysa bo‘ladimi. Bordim.
Bularning tantanasi g‘alati bo‘larkan. Yolg‘ondakam o‘t ketdi
qilib, birdan gupur-gupur qilishdi. Biri suv sepyapti, biri bolta
bilan eski yashiklarni parchalab tashlayapti. Rosa odam yig‘ildi.
Men uchinchi bo‘lib so‘zga chiqdim...
O‘sha kuni shamollab qolgan ekanman. To‘rt kun yotib ol-
dim. Darmonim qurib ishga ketayotsam, rais qovoq-dimog‘ini
osiltirib samovarning so‘risida o‘tiribdi. Indamay o‘tib ketish
uyat. Odobdan emas. Qo‘rqa-pisa salomlashdim. U meni ko‘rdi-
yu ko‘zlari yashnab ketdi.
– E, bormisan? Juda uzoq yotib olding-ku. Bu yoqda shuncha
ish, shuncha joydan taklif. Sen bo‘lsang, arzimagan kasalni
bahona qilib yotibsan. Allaqayoqdan polvon kelayotgan emish,
vokzalga chiqib kutib oluvchilar ro‘yxatining boshida sen tu-
ribsan. Shu bugun kech soat yettida poyezd keladi. Kechikmay
yetib bor. Mashinani tayinlab qo‘yganman.
Bir nima dey desam, raisning fe’lidan qo‘rqaman. Chidadim.
Oxiri yorildim:
– Axir, rais buva, bu yoqda shuncha...
Aytdim-ku, rais og‘iz ochgani qo‘ymaydi deb, urishib berdi.
– Uncha-muncha odam qadam bosolmaydigan joylarga
boryapsan. Noz qilma. Yigit kishining boshiga baxt bir qo‘nadi.
Qani tur, tayyorgarligingni ko‘r. Fizkultura komitetidan telefon
qilib, miyamni qoqib qo‘limga berishdi. Uyaltirma-da, uka.
Xuddi soat yettida stansiyaga chiqdim. Poyezdning oltinchi
vagoni. Eshigidan bo‘yi salkam bir terak keladigan odam tushib
kelyapti. Tikilib qarasam, bir yili domotdixga borganimda tar-
vuzni butun yutib o‘yin ko‘rsatgan polvon. Rayonimizga tosh
o‘ynashni ko‘rsatgani kelgan ekan. To‘rt kishi-to‘rt kishi bo‘lib

---

1 1
yigirmata toshni sudrab tushirib qo‘ydik. Stansiya bufetida jin-
dek hozirlik ko‘rib qo‘yishgan ekan, o‘tirishdik. Polvonni tabrik-
ladik. Yaxshi kutib olganimizdan sevingan polvon oxirida so‘z-
ga chiqib, olti kishilikni bir qilib, kosaga quyib qadah ko‘tardi.
Hammamiz kayf qilib qolib, toshlar stansiyada qolib ketaveribdi.
Qolsa qolavermaydimi, uni ko‘taradigan mard qayoqda.
Mana, oktabr oyi ham oxirlab qoldi. Mashina terimi tugay
deb turibdi. Harna bo‘lsa ozroq terib olay, deb dalaga chiqsam,
mashinam joyida turibdi. Bechorani biram chang bosibdiki,
kimdir bo‘r bilan yoniga «Kolxozimizning sobiq mexanizatori
falonchi mavsumda bir hafta dalaga chiqib shu mashinada paxta
tergan» deb yozib ketibdi. Juda alam qildi.
Bunaqa beodob gap yozgan odamni topib, rosa ta’zirini berar-
dim-u, ishim tig‘izroq edi-da. Axir bugun yosh drujinachilar
1
bilan rayon markazidagi somsapazlikni tekshirishimiz, kalo-
riyasini
2
aniqlashimiz kerak.