7-bob. Zilzilabardosh zaminlar va ularni loyihalash tayanch iboralar

7.6 Zaminlarning zilzila jarayonida yuk ko‘tarish qobiliyati
Ma’lumki, zilzila vaqtida grunt tuzilmasining buzilishi zilzila kuchining miqdori _s gruntning muvozanat tezlanish _m dan yuqori bo‘lgandagina yuz beradi, ya’ni:
(7.19)
Aks holda har qanday grunt o‘z muvozanat holatini saqlab elastic tebranma harakatda bo‘ladi.
Shuning uchun har qanday qurilish maydonidagi gruntning zilzila ta’sirida o‘z mustahkamlik ko‘rsatkichlarini o‘zgartirishi, yoki aksincha holatini bilish uchun yuqoridagi shartni sinab ko‘rish lozim.
Agar zilzila ta’sirida gruntning mustahkamligi kamaysa, u holda zaminning yangi holatdagi yuk ko‘tarish qobiliyatini aniqlash zarar bo‘ladi.
Shu maqsadda Rasulov H.Z. tomonidan ishlab chiqilgan usul zilzila jarayonida gruntning mustahkamlik ko‘rsatkichlarini o‘zgarishini nazarda tutib zaminning yuk ko‘tarish qobiliyatini aniqlashga yo‘naltirilgan.
Tebranma harakatdagi zamin qancha yuk ko‘tara olishini aniqlash uchun teng ta’sir etuvchi p₀ yuk ostidagi H chuqurlikda joylashgan tasmasimon poydevorni qarab chiqamiz.
Mazkur holda ta’sir etayotgan kuchdan zaminning istalgan nuqtasida hosil bo‘luvchi bosh zo‘riqishlar quyidagicha aniqlanadi.
(7.20)
bunda - ko‘rinish burchagi.
Zaminning yuqori muvozanat holatini bosh zo‘riqishlar orqali ifodalasak:
, (7.21)
(7.20) ifodaga va larning qiymatlarini qo‘yib, undan z ni topamiz:
, (7.22)
Ushbu ifodadan yuqori muvozanat holatidagi gruntlar chuqurligini aniqlash munikin boiadi. Agar ekanligini hisobga olsak, ya’ni
, (7.23)
va , (7.24)
Ko‘rinish burchagi ning yuqori muvozanat holatga moc keluvchi miqdorini (7.22) ifodaga qo‘ysak, u holda gruntlar mexanikasining quyidagi ma’lum ifodasi kelib chiqadi:
, (7.25)
Bu ifoda p₀ miqdorli yuk ta’sirida zaminning yuqori muvozanat holatida bo‘lgan qismining chuqurligini ko‘rsatadi. Undan gruntning yuqori muvozanat chuqurligi inshootdan tushayotgan yukning og‘irligiga bog‘liq degan hulosa kelib chiqadi.
Ammo bu holat, yuqorida ta’kidlaganimizdek, _{s m}. shartiga xos bo‘lib, aks holda gruntning mustahkamlik ko‘rsatkichlarini o‘zgarishini hisobga olishga to‘g‘ri keladi. Binda z_max faqat p₀ ning muvozanat qiymatiga bog‘liq bo‘lmay, balki uning inersiya holatidagi miqdoriga, bog‘lanish kuchining o‘zgarishi c_w(t) ga, poydevor chuqurligining muallaq holati h_z(t) ga va umuman olganda tebranma harakat vaqtiga bog‘1iq bo‘1ib qoladi. Demak,
, (7.26)
Mazkur ifodada zilzila jarayonida tebranayotgan gruntning yuqori muvozanat holati nazarda tutilsa, yani z_c = 0 deb qabul qilinsa, zaminning yuk ko‘tara olish qobiliyatini quyidagicha ifodalash mumkin:
, (7..27)
bunda H - xandaqdan qazib olingan gruntning og‘irligi.
(15.27) ifoda zilzila jarayonida inshoot zaminining yuk ko‘tarish qobiliyati bog‘lanish kuchining kamayishidan tashqari, poydevor tag yuzasidan yuqoridagi gruntning muallaq holatga o‘tishiga ham bog‘liqligini ko‘rsatadi. Agar
, (7.28)
ekanligini hisobga olsak, (t) va (t) larning (7.15) va (7.17) ifodalarda keltirilgan qiymatlarini nazarda tutib, (15.27) ni quyidagicha yozich mumkin.


, (7.29)
yoki (7.30)
,
bunda
, , , (7.31)
7.8-rasmda M, M_h, M_c, koeffitsiyentlar gruntning ishqalanish burchagiga bog‘liqligiga oid chizma keltirilgan.