8. laboratoriya ishi materiallarning yonish haroratini aniqlash ishdan maqsad

Bazi materiallarning o’z-o’zidan alangalanish temperaturasi 
quyidagicha: 
Moddalar
O’z-o’zidan 
alangalanish 
temperaturasiC
o
 
Moddalar
O’z-o’zidan 
alangalanish 
temperaturasiC
o
 
Selliloza 
 
Yog’och 
 
Neft yog’i 
 
Atsetelin 
 
Kerosin 
 
Etil spirit 
 
Benzin A-76 
 
Yog’och ko’mir 
 
Mazutlar 
 
Vodorod 
 
Tosh ko’mir 
 
Etseton
 
 

---

 
24 –rasm.
Ishni bajarish tartibi: _________________________________________________ 
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________ 
 

---

7)
O’z-o’zidan alangalanish o’z-o'zidan yonishning alanga 
bilan davom etishi. 
8)
Portlash-o’ta tez yonish kimyoviy jarayonining bosim va 
energiya hosil qilish bilan o’tishi. 
Yonuvchi modda ma’lum haroratlarda o’zidan yonuvchi bug’lar ajratib 
chiqarishi natijasida alangalanish ta’minlansa, bu harorat alangalanish 
harorati deb yuritiladi. Ba’zi bir, asosan organik moddalar (torf, qipiq 
paxta, ko’mir mahsulotlari, qora mollaming chiqindilari) o’z-o’zidan 
yonib ketish xususiyatiga ega. Chunk ular g’ovak asosga ega, 
oksidlanishi mumkin bo'lgan yuzasi juda katta bo’lganligidan, bu 
moddalar ochiq joylarda ma’lum miqdorda tushib qolsa, ob-havo 
sharoiti ta’sirida qizib yonib ketadi. Buning asosiy sababi organik 
moddalar namlanganda uning ichki qismida mikroorganizmlar 
rivojlanadi va ulaming rivojlanishi natijasida issiqlik ajralib chiqadi, bu 
hodisani organik moddalaming o'z-o’zidan qizish jarayoni deb ataladi. 
Bunday hodisalar ba’zi bir kimyoviy moddalarda ham bo’lishi 
mumkin. Masalan, ishqoriy yer metallar, kalsiy karbid, so’ndirilmagan 
ohak uncha ko’p bo’lmagan suv ta’siridan qizib alangalanib ketishi 
mumkin. Bunday hodisalar ko’pincha yong’in chiqishiga bevosita 
sababchi bo’ladi. Yonish jarayoni yonuvchi modda molekulalarining 
kislorod molekulari bilan birikish hodisasi hisoblanadi. Yonish 
jarayonini akdemik N.N.Semyonov zanjirli reaksiya nazariyasi asosida 
tushuntiradi. Oksidlanish reaksiyasi odatda is-siqlik ajralish bilan 
boradi va bu hodisa ma’lum sharoitda tezlashib ketishi mumkin. 
Oksidlanishning mana shu tezlanish davri yon-ishga o’tgan davriga 
to’g’ri kelib, bun o’z-o’zidan alangalanish hodisasi deb yuritamiz. 
O’z-o'zidan alangalanish issiqlik ta’sirida yoki zanjir tartibda yuz 
berishi mumkin. O’z-o’zidan yonish issiqlik ta’sirida bo’lganda 
reaksiya natijasida ajralib chiqayotgan issiqlik tashqi muhitga 
tarqalayotgan is-siqlikdan katta bo’lgan taqdirdagina vujudga keladi. 
Zanjir tartibi esa molekulalar zanjiri uzluksiz davom etishi va 
zanjiming tarmoq-lari keskin ortib ketishi natijasida sodir bo’ladi. O'z- 

---

o’zidan yonib ketishning issiqlik ta’sirida ro’y berish holatini ko’rib 
chiqamiz. Faraz qilaylik idishda V hajmida yonuvchi gaz yoki 
bug’lanib yonuvchi gaz holatidagi kelgan suyuqlik havo bilan biiga 
tuldirilgan bo’lsin. Shu xonadagi harorat va atmosfera bosimida havo 
bilan to’ldirilgan yonuvchi gaz yoki bug’langan suyuqlik o’rtasida 
hech qanday reaksiya bo’lmaydi. 
Har xil moddalar uchun o'z-o’zidan alangalanish harorati har xil 
bo’ladi va ba’zan keskin farq qiladi. Masalan, A-72 benzinining 
o'zo'zidan alangalarini harorati 255 °C ga, qayin yog’ochiniki-400 °C, 
linoleumniki-411 °C ga teng.