№8 ma’NAVIY ma’rifiy soatlar rejasi

22-Mavzu: Sog`lom turmush tarzida sportning o`rni
Mustaxillik yillarida Uzbekistonda sport. Mustakillikning kulga kiritilishi uning shonli tarixiga zarxal xarflar bilan bitilish bilan birga uning bugungi kiyofasini yanada boyitdi. Rivojlangan mamlakatlarning yurtimizni mustakil mamlakat sifatida tan olishi jaxon mikyosida uning obru-e’tiborini yanada oshirdi. Siyosat, iktisod, fan, ta’lim, madaniyat va sport soxasida biz dunyoni tanidik, dunyo esa bizni tanidi. Tariximiz, milliy-ma’naviy merosimiz, dinimiz, kadriyatlarimiz kaytadan tiklandi. Madxiyamiz xalkaro maydonlarda yangrab, obruyimiz, sha’nimiz sanalmish bayrogimiz nufuzli doiralarda xilpiray boshladi.
Xar bir mamlakatning ijtimoiy-iktisodiy soxada erishgan yutuklarini sarxisob etish bilan uning ichki va tashki saloxiyatiga baxo bersa buladi. Mustakil uzbek zaminining xar bir soxada kulga kiritgan muvaffakiyatlari zamirida Vatanning turli sarxadlarida istikomat kilayotgan insonlarning mexnatlari, fidoiyligi, boy va yuksak intellektual bilimi, jismoniy kobiliyatlari mujassamdir. SHu ma’noda, mamlakatimizning birgina sport soxasida erishgan muvaffakiyatlari olamshumul axamiyat kasb etadi.
Mustakillikni kulga kiritgan dastlabki kunlarimizdanok mamlakatimiz Prezidenti soglom avlodni voyaga yetkazish ishiga uz e’tiborini karatdi. 1992 yilning 14 yanvarida “Jismoniy tarbiya va sport” tugrisidagi Uzbekiston Respublikasi Konunining kabul kilinishi bu boradagi dastlabki kadamlardan deyish mumkin. Usha yilning 21 yanvarida Uzbekiston Milliy Olimpiya kumitasi tashkil etildi va 1993 yil sentyabr oyida utkazilgan Xalkaro Olimpiya kumitasining 101-sessiyasida Uzbekiston Respublikasi ushbu nufuzli tashkilotning teng xukukli a’zosiga aylandi. Uzbek sportchilari Olimpiya uyinlarida mustakil jamoa sifatida ishtirok etishlari uchun imkoniyatlar eshigi ochildi.
1992 yili shaxmat buyicha terma jamoamiz a’zolari Filippin poytaxti Manilada bulib utgan 30-Butunjaxon shaxmat olimpiadasida umumjamoa xisobida kumush medalni kulga kiritdi.
Uzligini tanigan, anglagan xalk eng avvalo e’tiborni yoshlar tarbiyasi va ularning kamoli yuliga karatadi. CHunki konida gayrat, shijoat jushib turgan, vujudidan matonat va jasorat balkib turgan yoshlar usha mamlakatning istikbol takdirini belgilaydi. 1993 yilda Prezidentimizning “Soglom avlod uchun” ordenini ta’sis etish tugrisida”gi Farmoni ana shu xakikat uchun kuyilgan zalvorli kadam buldi.
1994 yilda Norvegiyada utkazilgan kishki Olimpiya uyinlarida mamlakatimiz sportchilari olimpiadalar tarixida birinchi marta mustakil jamoa bulib ishtirok etishdi. Kuyoshli yurtimiz sportchisi Lina CHeryazova fristaylning akrobatika turida korli mamlakatning sportchilarini xam ortda koldirib olimpiya chempioni degan sharafli nomga sazovor buldi. Bu muvaffakiyat zamirida esa sportchining Vatanga, ona zaminga bulgan mexr- muxabbati yotadi.
Sportni rivojlantirishga shaxsan Prezidentimizning e’tibor karatishi uzbek zaminiga dunyo tanigan sportchilarning tashrifiga sababchi buldi. Mamlakatimiz poytaxtida 1994 yilning 30 may kuni tennis buyicha “Prezident Kubogi” ning tashkil etilishi ana shu ishlarga debocha buldi. Jaxonning eng kuchli erkak tennischilarini azim Toshkentga jamlagan “Prezident Kubogi” musobakalari tantanali tarzda utkazildi. Turnirning ilk sovrinini amerikalik CHak Adams kulga kiritgan bulsa, marokashlik Karim Alami, ispaniyalik Feliks Mantilya, buyuk britaniyalik Tim Xenman, rossiyalik Marat Safin, Yevgeniy Kafelnikovlarga xam Yurtboshimiz kulidan bosh mukofotni kabul kilib olish nasib etdi. Ta’bir joiz bulsa, bu Uzbekistonni sport mamlakati sifatida dunyoga tanitdi. Xalkaro shoxsupalarda uzbek sportchilari ketma-ket kadlarini tik tutib turishi odatiy xolga aylandi. Usha paytda endigina un turt yoshni karshilagan Rustam Kosimjonov Katar davlati poytaxti Doxada tashkil etilgan usmirlar urtasidagi Osiyo chempionatida oltin medalni kulga kiritdi. Yurt farzandlari kiska fursatda barcha soxalar kabi sportda xam salmokli natijalarga erishayotgani dunyo xamjamiyatining dikkat-e’tiborini yanada oshirdi. Uzbek shaxmatchilari saloxiyat va kobiliyati nakadar yukori ekanliklarini mazkur turnir misolida isbotlay oldilar. Va eng kuvonarlisi bu soxadagi yutuklar, natijalar borgan sari yuksalib bormokda.
Sport - umuminsoniyat madaniyatining elementi sifatida.
Sport inglizcha, eski frantsuz tilidagi desport - uyin, zavklanish ma’nolarini beradi. Sport jismoniy madaniyatning tarkibiy kismi bulib, insonning jismoniy va akliy saloxiyatini yuksaltirib borishga, ma’lum bir musobakalarda ishtirokini ta’minlashga karatilgan ma’lum bir konun-koidalar asosida yulga kuyilgan chora-tadbirlar, faoliyat tizimidir.
Sport kupgina fanlarning urganish ob’ekti xisoblanadi. Bularga pedagogika, psixologiya, tarix, jismoniy madaniyat nazariyasi xamda madaniyatshunoslik fanlari kiradi. Ushbu fanlarning xar biri uzining spetsifik xususiyatlaridan kelib chikib e’tibor karatadi:

• 
  Pedagogika - jismoniy madaniyatning metodlarini urganadi.
  
• 
  Tarix - jismoniy madaniyat va sportning tarixiy boskichlarining vujudga kelishini urganadi.
  
• 
  Sotsiologiya - jismoniy madaniyat va sportning sotsial funktsiyalarini tadkik kiladi.
  

Sotsiologiya fani shuning bilan birga boshka fanlardan farkli ularok jismoniy madaniyat va sportni chukur va mukammal urganadi va boshka fanlar elementlarini uz ichiga oladi.
Madaniyat, avvalo, xar kanday shaklning xamda insonning yaratilishini chizib beradi. SHuningdek, binoning kanday kad kutarilishi, suratlarning chizilishi, matnlarning vujudga kelishi xam uziga xos kurinishga ega xisoblanadi. Inson xam jismoniy madaniyat va sport bilan uzining tanini vujudga keltiradi. Bunday xolat, albatta, sportning ma’lum bir turi orkali amalga oshiriladi. Keyin shu xolat yordamida turli kurinishdagi xarakatlar kelib chikadi.
Sport madaniyati - umumiy madaniyatning tarkibiy kismi xisoblanib, insonning jismoniy va ma’naviy shakllanishidagi kategoriyalar umumlashuvi, konuniyatlari, bellashuvli faoliyat doirasini anglatadi, kupgina madaniy tadkikotchilar sportning insonni uziga tez tortadigan tomonlari borligini tushuntiradilar. Ammo bunday xissiyot nimadaligini bilmaydilar. CHunki sport baribir insonlarga kizikish va xursandchilik beraveradi. Tadkikotchi Xans Ullix Gumbert fikricha, sportdan keladigan kuvonch, xayajon insonga salbiy ta’sir kilmaydi, ammo sportdagi muvaffakiyat insonlar sogligiga xam muvaffakiyatlariga xam sherik bulolmaydi.