8-mavzu. Estetika nazariyasi Reja: Estetik anglash tushunchasi va uning individual xarakteri
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Uyg‘onish va ma’rifatchilik davrida
«Tenglikni shunday o‘rnatish lozim: katta bo‘lak yaxlit holda shunday nisbatda bo‘lsinki, kichik bo‘lak katta nisbatidan kelib chiqsin» degan «Oltin kesim» g‘oyasi paydo bo‘ldi. Bu g‘oya me’morchilik asariga g‘oyat mos bo‘lib tushadi. «Oltin kesim» ta’limotida go‘zallik narsalarning tashqi tabiiy tomonlariga e’tibor qaratiladi. Ularning nuqtai nazaricha, go‘zallik sifatiga nafaqat tabiat hodisalari, balki adolat, mardlik, saxovat, donishmandlik, kabi yaxshi insoniy xislat va fazilatlar ham kiradi Didro esa go‘zallikning ichki mazmundorligi, san’at asarlariga nisbatan ifoda kuchi haqida fikr yuritib, go‘zallik bilan go‘zallikni baholash o‘rtasida sub’ektiv omil muhim o‘rin tutishini ta’kidlaydi. Kapitalizmda – xususiy mulk hukmronlik qiladi, barcha narsa «Hamyonning kattaligi» bilan o‘lchanadi. Go‘zallik manfaatdorlik, qulaylikning sinonimi sifatida qo‘llanilgan. Ayni paytda kapitalizmda texnika mo‘‘jizalari, a’lo sifatli buyumlar, go‘zal magistrial yo‘llar, muxtasham binolar yaratildi Estetik ong va uning tuzulishi. e stetik ong ob’ektiv dunyoga nisbatan bo‘lgan inson estetik munosabatining sub’ektiv tomonidir. e stetik ong ma’naviy – ruhiy voqea- hodisalar majmui bo‘lib, ular ijtimoiy hayot zaminida vujudga keladigan estetik his, estetik did, estetik fikr, estetik orzu, estetik qarash, estetik nazariya tizimini anglatadi. Estetik ong axloqiy ong bilan birga diniy ongdan oldinroq paydo bo‘lgan. Dastlabki estetik ong odamlarning moddiy faoliyatidagi asoslar bilan chambarchas bog‘liq bo‘lgan. Keyinchalik estetik his-tuyg‘u, did va orzular ijtimoiy hayotdan nisbiy mustaqillik kasb etgandir. Bora-bora estetik ong sohasiga san’atning ta’siri kuchli bo‘lgan. San’at ma’lum darajada estetik ongning ifoda kuchiga va namoyon bo‘lish jarayoniga, ayni paytda u jamiyat hayotida estetik ongning eng muhim omiliga aylanadi. estetik ong ijtimoiy ongning ba’zi shakllaridan orqada qoladi. M: Siyosiy etuklikning yuksak darajasiga ko‘tarilgan ayrim davlat arboblari estetik did va qarashlari jihatidan orqada qolishi mumkin. Ba’zi olimlar to‘g‘risida ham shu fikrni aytish mumkin. Yoki estetik ongi kuchli, lekin axloq jihatdan tuban odamlarni ham hayotda uchratish mumkin. estetik ong vorisiylik xususiyatiga ham ega. estetik ong ijtimoiy hayot in’ikosi bo‘lib, jamiyat hayotida muhim o‘rin tutadi. Jamiyat taraqqiyotida biror jabha yo‘qqi, u estetik did, orzu va qarashlardan chetda qolgan bo‘lsa. Siyosat, axloq, din, falsafa, fan- bularning hammasi estetik ong bilan chambarchas bog‘liq. estetik ong e stetik faoliyat jarayonida shakllanadi va qaror topadi. estetik ong estetik faoliyat mahsulidir. Estetik ong badiiy ong bilan chambarchas bog‘liq. estetik ong voqelikni butun borligicha idrok etib, qayta ishlash jarayonida vujudga kelsa, badiiy ong san’atni yaratish va idrok etish jarayonida namoyon bo‘ladi. Badiiy ong badiiy asarlar tizimida ifodalansa, estetik ongni aks ettirish, qo‘llash ancha keng bo‘lib, odamlarning muhit faoliyatida, uning natijalarida, ddiy a ma’naviy madaniyatining barcha qadriyatlarida ifoda topadi. Estetik his-tuyg‘u – (kechinma) – olam garmoniyasini, go‘zallikni predmetlar va voqelik hodisalarini, hunuklikni bevosita idrok etish va sezish qobiliyatidir. Ko‘rish va eshitish – bu his etishning o‘tkazgichi va organlari bo‘lib xizmat qiladi. Ammo har qanday ko‘z ham go‘zallikni ko‘ra olmaydi. Balki insondagi rivojlangan ko‘z va quloq, ya’ni go‘zallikning formasi chiziqlari, proportsiyasi, tovushlarini farqlashga qodir bo‘lgan ko‘z va quloqlar estetik his-tuyg‘uni, shakllantirishga xizmat qila oladi. Estetik tuyg‘u – bu «Musiqiy quloq, go‘zallikni his qiladigan ko‘z, qisqasi, insonlarcha, lazzatlanishga qobiliyatli bo‘lgan hislar-tuyg‘ulardir..» Bunday rivojlanishga insonning tabiat bilan muloqotda bo‘lish jarayonida, mamlakatda, san’at asarlari bilan tanishish yo‘li orqali mashq va his qilish organlarini tarbiyalash tufayli erishiladi. Estetik tuyg‘u – insonning turli xil holatini – shodligi, hayajoni, azobi, g‘azabi, qayg‘usini to‘g‘ri idrok etish va ifodalashga yordam bo‘lib xushaxloq qiladi., yuksaklikka ko‘taradi. estetik tuyg‘uni shavqat ko‘z yoshlari, kulgu, hayajonlanish, qalbning ichki kechinmalari so‘zsiz ham bayon eta oladi. Ko‘pincha biz o‘zimizga «nima uchun, nimadir yoqishi yoki yoqmasligini tushuntira olmaymiz, balki estetik tuyg‘ularimiz hissiyotgagina amal qilib, buni go‘zal yoki xunuk deb ataymiz. Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|