8-mavzu. Estetika nazariyasi Reja: Estetik anglash tushunchasi va uning individual xarakteri

Estetik his-tuyg‘u 
(kechinmaning) yakuni – e
stetik lazzatlanishdir. 
Lazzatlanish – 
insonning umumiy, doimo ijobiy bo‘lgan sezgi holati, ya’ni uning narsalardan, 
voqea-hodisalardan estetik ta’sirlanishidir. estetik lazzatlanish hissiy yoqimli 
narsalar, voqea va hodisalar bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, u his, qoniqishsiz ro‘yobga 
chiqmaydi.
Estetik did – bu bizning predmet yoki hodisadan oladigan qoniqish yoki 
qoniqmaslik haqida hukm chiqarish qobiliyatimizdir. estetik did kishining umumiy 

---

madaniyatiga, uning aqli va tuyg‘usining rivojlanishiga bog‘liq, uni shuning uchun 
ham tarbiyalash, rivojlantirish mumkin. Bunda san’atning estetik didni, 
shakllantiradigan eng yaxshi namunalari alohida rol o‘ynaydi. estetik did hamma 
vaqt 
individualdir
. Kimgadir U.Hayyom ruboyilari yoqsa, kimgadir A.Yassaviy 
hikmatlari...
Kimningdir ko‘ngliga kuz fasli, boshqasiga bahor yoqadi va h.k. 
Kimdir markalar yig‘ib borsa, kimdir etiketkalar to‘playdi. Jaz musiqasi va uning 
zamonaviy ritmlarini sevuvchi kishi opera va simfonik musiqani «zerikarli» deb 
isbotlaydi.
Estetik baho
– bu predmet va hodisalarni tushunib, dadil, ishni bilgan holda, estetik 
qiymati va kamchiliklari haqida hukm chiqara olishdir. Nimagadir yoki kimgadir 
estetik baho berish go‘zallik qonunlari haqida o‘z bilimini aniq va ongli ravishda 
qo‘llash, mazkur predmet, hatti-harakat, inson nima uchun go‘zal yoki xunuk ekani 
haqidagi tushunchani namoyon etishdir. estetik baho boshqa baholardan farqli 
o‘laroq, hodisalarni yaxlit qamrab oladi. Masalan: «A’lochi talaba» desak, biz 
uning bilimiga, «haqiqiy do‘st» desak, axloqiga baho bergan bo‘lamiz. «Ajoyib 
inson» degan baho-haqiqiy estetik bahodir. 
Odatda, estetik baho emotsional bo‘yoqli bo‘ladi., chunki siz u holda muayyan 
predmet, hodisa orqali o‘zingizda uyg‘otgan tuyg‘uni ifodalaysiz. Atrof-olamni 
estetik nuqtai nazardan baholashni o‘rganish uchun go‘zallik va xunuklikni yaxshi 
his qilishning o‘zi kamlik qiladi., nazariy bilimlar bilan ham qurollangan bo‘lish, 
estetikaning asosiy tushunchalari ma’nosini o‘zlashtirish ham zarur.
Estetik ideal
– bu kishilarning hayotda va kishining o‘zida mukammal bo‘lgan va 
orzu qilingan narsa haqidagi tasavvuri. Bu faqat eng yaxshi ijtimoiy tuzum 
haqidagi (siyosiy ideal) va eng adolatli jamiyat haqida (axloqiy ideal)dagi 
tasavvurgina emas. Bu kishilar, ularning muhit, atrof-muhit, kishilarning o‘zaro 
munosabatlari go‘zal bo‘lgan yaxlit, eng yaxshi hayot haqidagi tasavvurlaridir. 
Kishilar ongidagi estetik ideal amalda yuzaga chiqishi kerak bo‘lgan go‘zallik 
obrazi tarzida mavjud.
Jamiyat idealsiz, o‘z hayoti rivojining oliy va kelajak maqsadlarisiz yashay 
olmaydi. Har bir kishi ozod va garmonik rivojlanish imkoniyatiga ega bo‘ladigan 
jamiyat haqidagi orzu butun bashariyat tarixi osha o‘tib keldi. Bu oddiy orzu emas 
edi- bu orzu yo‘lida insonlar kurashga otlandi, ko‘plari qurbonlar bo‘ldi. qaerda 
ideallar yo‘qolsa, yoki undan kishilarning ixlosi qaytsa, u joyda turg‘unlik, inqiroz, 
ma’naviy bo‘shliq, tushkunlik, oqibat natijada jamiyatning inqirozi yuz beradi. 
Estetik qarashlar va nazariyalar estetik ongning g‘oyaviy sohalarini tashkil etadi va 
ular tabiat, hayot, san’at mohiyati haqidagi fikr-mulohazalar va g‘oyalar tizimidir. 
Estetik qarashlar voqelikning estetik tomonlarini his-tuyg‘u, yordamida idrok etish, 
ularni tushunchali anglashdan oldin sodir bo‘ladi. Nafosat, oliyjanoblik, fojiali, 
kulgili, san’atning mohiyati va burchi masalalarni qamrab olgan estetik qarashlar 
va nazariyalar estetik ongning barcha qismlariga ta’sir o‘tkazadi. estetik his-
tuyg‘ular, didlar, ayniqsa orzular xususiyati ko‘p jihatdan estetik qarashlar va 
nazariyalarga bog‘liq bo‘ladi. 
Estetik nazariya 
– bu estetik ob’ektni butunlay qamrab oladigan tamoyillar, 
qarashlar, 
tushunchalar, 
qoidalar, 
aqidalar, 
bilimlar 
tizimidir. 
estetik 

---

nazariyamantiqqa, tamoyil tizimlarga, dalil-isbotlarga, falsafiy uslubiyotga 
asoslanadi. 
Estetik faoliyat
– estetik ongning amalga oshirilishi va moddiylashtirilishidir. 
estetik faoliyat asosini insonning muayyan 
talab ehtiyojlari
tashkil etadi. Inson 
faoliyatining xususiyati ana shu talab va ehtiyoj tabiati bilan belgilanadi. 
Talab – ehtiyojlar
insonni faoliyatga undaydi, faoliyat esa yangi-yangi talab 
ehtiyojlarni kelib chiqaradi. Ruhshunos olimlar estetik ehtiyojlarni inson talab 
ehtiyojlarining eng oliysi sifatida ta’riflab berganlar. Chunki estetik ehtiyojlar 
jamlangandir. Garchand bu dunyoda mavjudotlarning eng aqllisi inson ekan, 
go‘zallikni chuqur anglash ham insonga xosdir. Shu bois inson hamisha 
go‘zallikka tashna bo‘lib yashaydi. estetik ehtiyoj mohiyati ana shular bilan 
izohlanadi. Rivojlangan estetik ehtiyoj hech vaqt tayyor estetik qadriyatlarni faqat 
iste’mol qilish bilan cheklanib qolmay, yangilarini yaratish, ijod qilishga rag‘batni 
vujudga keltiradi.
Ilmiy ijod va estetik faoliyat.
Estetik faoliyat ilmiy ijodning ham estetik tomonini 
tashkil qiladi. Olimning salohiyati, ijodiy mehnatlari va samaradorligi uning estetik 
madaniyati darajasiga bog‘liq. Olimning estetik madaniyati deganda uning estetik 
his-tuyg‘usi, ilmiy farazi (fantaziyasi), ilm, fahm farosati (intiutsiyasi), 
ko‘rgazmali ramziy tasavvurlarni hosil qilishga qobiliyati, tafakkurning o‘ziga xos 
tasviriy umumlashtirishlarga moyilligini tushunamiz. estetik rivojlanmaganlik, 
loqaydlik olimning ijodiy kuch-kudratini so‘ndiradi, ilmiy-ijodiy jarayonda juda 
muhim bo‘lgan shaxsiy qoniqish hissidan mahrum etadi, aqliy ravnaqiga salbiy 
ta’sir o‘tkazadi. Ilm-fan bilan bir tomonlama shug‘ullanib, san’atda lazzatlanish 
hissini yo‘qotib qo‘ygan va yo‘qotish shaxsiy baxtni yo‘qotganlik bilan barobar 
bo‘lib, u olimning aqliy va axloqiy sifatlariga salbiy ta’sir qilgani haqidagi tarixda 
misollar ko‘p.