8-Tema. Sho’lkemlestiriwshinin’ shan’araq ha’m ja’ma’a’tshilik penen birgeliktegi ta’rbiyaliq isler metodikasi

8-Tema. Sho’lkemlestiriwshinin’ shan’araq ha’m ja’ma’a’tshilik penen birgeliktegi ta’rbiyaliq isler metodikasi

Joba 
1. Sholkemlestiriwshinin ataanalar menen alip baritugin tarbiyaliq bilan rejeleri, mazmuni ham onin tiykargi bagdarlari.

2. Mektep, shanaraq ham jamaatshiliktin tarbiyaliq isler xizmeitindegi uzluksizligi.
3. Sholkemlestiriwshi ham ataana arqali balalardi isbilermenlik, miynetsuyiwshilik, milliy maqtanish, watanparawarliqti sindiriw.
4. Sholkemlestiriwshinin tarbiyasi awir qarawsiz qalgan balalardin atawanalari menen islew, shanaraqlarina pedagogikaliq jardem beriw.


Tayanish tusinikler
Pedagogikaliq jardem, isbilermenlik, miynetsuyiwshilik, milliy maqtanish, watansu’ygishlik, qarawsiz qalgan balalar menen islew, tarbiyaliq isler rejeleri, tiykarg’i bag’darlari.

Mektep ham mektepten tis mekemelerinin sholkemleskenlik formalarin, mazmuni ham maqsetin belgilew bugingi kunimizdin barshe qirlarin esapqa aliwdi talap etmekte. Klass ham mektepten tis usi tarbiyaliq isler shaxs kamalati basqishlarin belgilep aliwqa qaratilganligi menen xarakterlenedi. Usi mashqalani jaqsi sheshiw klasstan ham mektepten tis tarbiyaliq isler diziminde tomendegiler boliwi tiyis 

osip baratirgan insan shaxsin tarbiyada joqari sotsial qadiriyat dep tan aliw, har bir bala, osmir ham jas jigittin qaytalanmas ham ozine tanligin hurmetlew, sotsial huqiqin itibarda tutiw zarur.
 Milliyliktin ozine tan dastur qurallarina tayaniw.
Pedagoglar ortasinda hurmet munsibetlerin qaliplestiriw. Klasstan ham mektepten tis isler oqiwshilardi sabaqtan bos waqitlarindagi oqiw tarbiya protsessin toltiradi ham keneytiredi, oqiwshilardi mustagqil bilim aliwlari, jaqsi qabiletlerin, doretiwshilik qabiletlerin asiriwga mumkinshilik doretedi. Klasstan tis sholkemlestiriletugin ilajlarda pan oqitiwshilar oz panine qiziqqan oqiwshilar menen shinigiw otkerip, oqiwshilardin qizigiwlarin ostiredi. Klasstan tis islerin toliq qamtip algan dogerekler bir neshe qiyli boliwi mumkin 
A) pan dogerekleri
B) sheber qollar dogerekleri
V) sport dogerekleri
G) korkem haweskerlik dogeregi
Orta uliwmatalim mekteplerinde bul islerdi klass basshisi ham tarbiyaliq isler sholkemlestiriwshi uyimlastiradi. Klass basshisi klasstan tis islerdi uyimlastiriwda dogerek basshilarina jaqinnan jardem beredi. №izigiwlari, umtiliwlari bir qiyli bolgan oz oqiwshilarin bir dogerekke agza boliwina sharlaydi.Olardin qaysi dogerekte bant boliwlari esapqa alinadi. Mektepten tis tarbiyaliq isler balalardi doretiwshilikke shaqiirwshi tarbiyaliq oray. Pedagogikaliq tajiriybeler soni korsetedi, hazirgi sharayatta mektepten tis tarbiyaliq islerdi alip bariwshi balalar uyleri, jaslar saraylari, jas texnikler uyleri mektep tarbiyasinin uzluksiz dawamshisi bolip qaliwi kerek. ozbekstan respublikasinin «Klasstan ham mektepten tis tarbiyaliq isler kontseptsiyasi», bul islerdi rejelestiriw ham amelge asiriwda tiykar boladi. Malimki, oqiwshilardi ideyaliqsiyasiy, adepikramliliq, miynet, estetikaliq ham fizikaliq tarepinen toliq qaliplesken kisiler qilip tarbiyalaw sabaq protsessinen baslanadi. Biraq oqiwshilardin kundelik osir baratirgan iqtiyajlari, talaplari ham barshe qizigiwlarin tek sabaq protsessi menen sheklep bolmaydi. Bunday kop qirli qizigiwlari klasstan ham mektepten tis tarbiyaliq isler uzliksiz baylanis tiykarinda gana qandiriw mumkin. Usi sebepli keyingi dawirde oqiwshilardin sabaqtan tis waqitlarin kewilli uyimlastiriwga ayriqsha ahmiyet berilmekte. Klasstan ham mektepten tis sholkemletsirilgen isler oqiwshilar turmisindagi tarbiyaliq xizmetin toltiradi. Olardin dun`ya qarasin tuwri qaliplesiwine, adepikramliliq kamal tabiwina komeklesedi. Teoriyalitsq bilimlerin ameliyat, islep shigariw menen tigiz baylanisina tiykar jaratadi. Klasstan ham mektepten tis islerge basshiliq qiliwshi sholkemlestiriwshinin waziypalari ham kop qirli. Klasstan ham mektepten tis tarbiyaliq islerdi sholkemletsriiwshinin waziyplarina tomendegiler kiredi 
 sabaqtan tis tarbiyaliq islerdi rejelestiriw ham amelge asiriwdi qadagalaw 
oqiwshilardin klasstan ham mektepten tis kop qirli islerin pedagogikaliq jamaat, oqiwshilar sholkemleri, klass aktivleri jardeminde jolga qoyiw 
 klasstan ham mektepten tis isler bagdarina tikkeley basshiliq qilgan halda oqitiwshilar,ataanalar, klass aktivleri, metodikaliq jardem korsetiw 
 uliwmamektep ham mekteparaliq otkeriletugin en zarur tarbiyaliq ilajlarda qatnasiw
oqiwshilardin bos waqitlarin sholkemlestiriwde tarbiya ham madeniyat mekemeleri ham jamaatshilik kushinen ken paydalaniw.
Bul barada sholkemletsriiwshiler aktivligin e tiykargi tarepin koriw mumkin q sholkemletsriiwshilik, wmetodikaliq, eadministrativlik.
Bular kobinshe oz-ara uzliksizlik baylanisqan halda korinedi. Sholkemlestirwshinin sholkemlestiriwshilik xizmetine tomendegi bir qatar islerdi kitiriw mumkin 
tarbiyaliq isler tarawinda erisilgen tabis ham kemshiliklerdi taliqlaw
tarbiyaliq islerdi maqsed ham waziypalarin aniqlaw 
tarbiyaliq, xaliqliqsiyasiy islerdi rejelestiriw ham olardin mazmuni, forma ham usillarin aniqlaw
klasstan ham mektepten tis tarbiyaliq islerdi toparlastiriw, basqariwshi shaxslarin aniqlaw.
Mektepte tarbiyaliq islerdi aniq rejelestirmesten turip, onin mazmuni, forma ham usillarin aniqlamastan, malim bir dizimge salmastan turip kozde tutilgan maqsetke erisiwi qiyin. Shanaraqtarbiya oshagi. Shanaraq jamiyet negizi. har bir insanda erte jasliginan baslap sanasinda qaliplesetugin barshe insaniyliq paziyletler, niyetler, maslaklar, qadiriyatlar rawajlanatugin, ideologiyaliq ham ruwxiyliq tarbiya amelge asirilatugin ortaliq. ozbek shanaragi ozinde kop. asirlik bekkem ruwxiyliq qadiriyatlarimiz payda boliwinsha sonday oray, onin turaqliligi ham bekeemligi jamiyetimiz rawajaniw zarur faktorlarinan biri. Eger shanaraqtagi ortaliq salamat bolsa, onda kamal tawip atirgan jas awlad qalbi ham ruwxina ezgu ozgeshelikler, milliy ham uliwmainsaniyliq qadiriyatlardi, milily ideologiyaligq ideyasin sindiriwi ushin qulay sharayat doretilgen boladi. Shanaraq maplerin tamiyinlew tiykarinda qoii jilda qabil qilingan ham tabisli amelge asirilatugin ilajlar mamleket dasturi ham usi dasturde belgilengen ilajlardin strategiyaliq bagdarlarina itibar berilse, olar mamleketimizdegi shanaraqlardi bekkem boliwina mumkinshilik beriwshi haziypalardi nazerede tutadi. «Shanaraq jili» dep dagazalaniwi ham usi jildin Shanaraq kodeksinin qabil qiliniwi hamde mamleketimiz tariyxinda erte sholkemletsriilgen «Shanaraq» ilimiyameliy orayinin maqseti ham mamleketimizdin shanaraqti har tarepleme bekkemlew, qorgaw barasindagi siyasatina tan bolip, shanaraqqa tan bas ham mazmunli milliy dasturlerdi avaylap asraw, olardi uliwmainsaniyliq qadiritchlar menen uyginlastiriw, shanaraq ham nekenin muqaddasligin jas awlad sanasin teren sindiriw joli menen shanaraqti bekkemligi, turaqliligin tamiyinlew, shanaraq agzalariniq huqiqiy sawatxanligin asiriw mashqalalarin ilimiy uyreniw, shanaraqliq turmisqa baylnaisli mashqalalardi izertlewi ham puqaralarga bul maselelerdi ameliy jardem beriw beriwden ibarat. Oraydin zarur maqset ham waziyplarinan biri shanaraq kontseptsiyasin doretiw ham oni turmisqa engiziwdin metodika ham qurallarin engiziw arqali hukimetimizdin sotsial tarawdagi insaniyliq siyasatin amelde har bir puqaro sanasina shanaraq instituti arqali sindiriwden ibarat.
Mamlekteimiz basshisi I.A.Karimov har shigiwlarinda shanaraq maselelerine ulken itibar berer ekenler, onin tarbiya beretugin oraylar aarsinda en zarurli qadirli ekenligine tan pikirleri ayriqsha ahmiyetke iye. «Shanaraq haqqinda soylep ekenmiz, en aldi menen shanaraq turmistin qadimiyligi, awladlardin dawamiyligin tamiyinleytugin mukaddesuripadetlerimizdi saqlaytugin, usi menen birge keleshek nasiller qanday insan bolip jetisiwine tikkeley tasir korsetetgin tarbiya oshagi ekenligin tan aliwimiz kerek». Mustaqilliy jillarinda respublika hukimeti ham Prezidenti I.A.Karimov tarepinen shanaraqqa koretilip atirgan itibar jillarga maqam berilip atirgan shanaraqti bekkemlew, nekeni qadiriyat sipatinda hurmetlewge qaratilgan ilajlar tom maniste jurtimizda shanaraq ham perzentler hukimetimizdin barqulla gamxorligi ekenliginen derek beredi. Usinis etilip atirgan kontseptsiya shanaraq institutin jurtimizda janede bekkemlew, ol arqali milliy garezsizlik ideyasin puqaralar sanasina sindiriw isleri ushin dasturrulamal bolip xizmet qiladi. Mamleketimizde amelge asirilip atirgan demokratiyaliq ozgerisler janalaniw protsessleri ham reformalarin kozlegen tiykargi maqset azat ham abat watan, rawajlangan puqaraliq ajmiyitin payda etiw , usi tarizde xaliq parawanligin tamiyinlew, dun`ya jamiyetinde munasip orin iyellew, shanaraqtin turaqliligina erisiw eken, shanaraq arnalgan koneptsiyanin payda boliwi ote aktual. Respublikamiz oz ekonomikasin jana basqishga koteriw, jamiyetti erkinlestiriw ham deomkratiyalastiriw siyasatin ketpewket alip barar eken, bizge jamiyettin negizi bolgan shanaraqlar mashqalalari ham keleshekke qaratilgan kontseptsiya zarur. Kontseptsiya ozbekstandagi shanaraqlardin rawajlaniwi keleshegini oylaw ushin, bar mashqalalardin maselelerin aldinnan aytip bere aliw, bar mashqalalardin sebep ham faktorlarin belgilep aliw ushin ham xizmet qiladi.
Soni ayriqsha aytip otiw tiyis, «Shanaraq» kontseptsiyani doretiw ham bul menen baylanisli islerdin aktualligi hamde orinlaniwinin maqsetke muwapiqliligi mustaqillik jillarinda Respbulika basshisi I. A.Karimov tashabbusi menen jillarga berilgen maqamlar ortasinda amelge asirilip atirgan mamleket dasturlerinin shanaraqti, ana ham balani sotsial qorgawga qaratilganligi, hukimet tarepinen shanaraq maplerine ajiratilip atirgan sarmoyalardin amelge asiwi zarurligi menen ozbekstan respublikasi wazirler mekemesinin w00q jil t fevral` ysanli «Ana ham bala» Mamleket dasturi tuwrisindagi qararinda belgilengen waziyplarinin zarurligi ham aktualliginan ham kelip shigadi. Shanaraq ham jamiyet manisin birbiri menen tigiz bylanisli bolip, shanaraqta jamiyettin tup manisi ham mashqalaari oz sawlesin tawadi. Sonin ushin ham shanaraqti kishi jamiyet deyiw mumkin. har bir jamiyet agzasi shanaraq qushaiginda ulkeyedi, sotsial munsibetlerin ozlestiredi ham insaniyliq paziyletleri korine baslaydi. Barkamal insandi qaliplestiriw, oni turmisqa, miynetke tayarlaw shanaraqtin muqaddes waziypasi. Shanaraqti bekkemlew jamiyet turaqliligi ham quderitinino zarur sharti. Sonin ushin ham mamleket shanaraqti oz qorgawina aladi. Shanaraq qandaa bolsa, jamiyet ham sonday boladi. Mamleketimizde milliy garezsizlik jillarinda ruwxiyliq tarawinda amelge asirilip atirgan reformalar, en aldi menen, shanaraq qadiriyatlarinin en aldingi dasturlerin tiklewge qaratilgan. Shanaraqliq tarbiya shanaraqta ataanalar, vasiyler yaki ulken kisiler tarepinen balalardi tarbiyalaw, jas aalwdtin har tarepleme rawajlaniwinda zarur orin tutadi. Shanaraq tarbiyasinda barqulla tarbiyaliq tasirshen kush shanaraqliq tartip. Shanaraq ham mahalle basqa tarbiyaliq mekemelerden pariqli rawishte adamnin putin turmisi dawaminda onin barshe tareplerine, qirlarina tasir korsetiwge qadir ham adette tasir korsetedi. Shanaraq ham mahalle birgeliktegi tarbiya waziypasinin bul ulken orni onin ideologiyaliq ham psixologiyaliq tasir korsetiwinin teren ozine tanligi menen uyginlasip ketedi. Bul oni joqari darejede tasirshen qilip qalmay, usi menen birge shaxsti qaliplestiriw protsessin zarur buwinina ham aylantiradi. Shanaraq ham mahallenin joqari tarbiyaliq mumkinshiligi balalar ham ataanalardin ozine tan ozgeshelikleri qan qarindasligi, qonsiqonshiligi, muxabbati, jaqinligi, isenimi, burish sezimi, abroyligi ham basqalar menen tamiyinlenedi. Har qiyli xizmet sharayatinda balanin qalibetleri en natiyjeleri rawajlanadi, onin doretiwshilik mumkinshilikleri ashiladi, balani shanaraq ham mahalleden basqa qay jerde ham xizmetinin har qiyli turlerine tartiw mumkin. Shanaraq ham mahalle birgeliktegi islesiwi tarbiya qimmatliligi ham ahmiyeti sonda, kishi balaliq waqtinda shanaraqta iyellegen narseler bir omir saqlanip qaladi. Sonin ushin ataanalardin balalardi har tarepleme tarbiyalaw majburiyati nizamliq tarizde belgilep qoyilgan. Shanaraq ham mahalleler birgelikte islesiw tarbiyaliq jumisti sholkemlestirer eken, en jana psixologiyaliqpedagogikaliq izertlewler magliwmatlarin itibarga aliwlari ham zarur, olarga muwapiq osip kelatirgan kishi shaxsin qaliplestiriwge shanaraqti qositaugin ulesi turli jas basqishlarinda turlishe boladi ham tolqin siyaqli ozgeredi.
Klasstan ham mektepten tis islerdin tarbiyaliq tasiri kop darejede oqiw protsessin sholkemlestiriw saviyasina hamde oqiwshilar jamaatinin turli qiyli islerin qanday jolga qoyiwlarina baylanisli. Klasstan tis xizmet majbyuuriy dastur menen shegaralanmaydi, balki jaslar har qiyli oqiwshilardi iqtiyariy rawishte birlestiredi. Olardin tashabbusi tiykarinda islerdi amelge asiradi, pange qiziqtiradi, olardin xaliqtin madeniy ortaligina alip keledi. Klasstan tis isler shaxstagi sotsial aktivlik, sotsial sana hamde adepikramliliq adetlerin payda etiwdin en zarur faktori. Oqiwshilar mektepten tis islerde qatnasip, turli kisiler menen belgili munsibetke kirisedi, turli jagdaylarga dus keledi. Sonin ushin ham oqiwshilardin mektepten tis xizmetleri qansheli har qiyli bolsa, olardin munsibetleri sonsheli bay, munasibet ortaligi ken ham ruwxiyliq osiwi natiyjeli boladi. Mektepten tisqaridagi tarbiyaliq islerde oqiwshilar jamaatte islewdi uyrenedi, sotsial miynet quwanishin sezedi, islep shigariw miynetine qosiladi, jamaatshilik pikirine boysiniwina, jamaat sharafi ushin guresiwge atlanadi. Mektepten tis tarbiyaliq isler onda qatnasiwshilardin ruwxiyliq ham fizikaliq rawajlaniwi hamde jas ozgeshelikleri kore belgilenedi. Bul protsesste olar talim alip atirgan mektepten sharayati ham tasir etedi. Tarbiyaliq is pedagogtan putin qabiletin iske saliwdi, tinmay islewin taqaza etedi. Klasstan ham mektepten tis tarbiyaliq islerdi kewildegidey alip bariwda osi kelatirgan jas awdadti jetik ham barkamal insan qilip insan qilip tarbiyalawda shanaraq ham mahalle birgelikte jumis alip bariwi tiyis dep oylayman. Keleshek awlad tarbiyalangan, uyimlasqan, janajan watanimizdin haqiqiy puqarasi boliwilari tiyis.
Bekkemlew ushin sorawlar
1. Mektep, shanaraq ham jamaatshiliktin tarbiyaliq isler xizmeiti qanday
2. Klasstan tis islerde dogereklerdin’ waziypalari
3. Klasstan ham mektepten tis tarbiyaliq islerdi sholkemletsriiwshinin waziyplari qanday
…………………………………………..