A. A. Ibragimov, V. U. Xo’jayev, O. M. Nazarov bioorganik kimyo

yuvenil 
gormonlar
(yosh) katta hasharotgacha o’tadigan jarayonni boshqaradi. 
Ikkinchi tur gormonlar 
ekdizon
lar
 
deb ataladi. Ekdizonlar yuvenil 
gormonlarni 
ta’sirini 
pasaytirib, 
katta 
hasharotlarni 
metamorfoz(po’stini yangilash) jarayonini boshqaradilar. Yuvenil 
gormonlar kimyoviy nuqtai nazardan seskviterpen tabiatga ega 
bo’ladi. 1956 yili birinchi yuvenil gormon(gormon 0) kapalaklardan 
Vilyams tomonidan ajratib olingan. Keyinroq yana uch xil(I-III)
yuqori biologik faolikka ega bo’lgan yuvenil gormonlar turli 
hasharotlardan chiqarilgan. 
O
R'
R"
R
H
3
C
H
(0) R=R'=R"=C
2
H
5
(I) R=R'=C
2
H
5
, R"=CH
3
(II) R=R"=CH
3,
R'=C
2
H
5
(III) R=R'=R"=CH
3
COOCH
3
Hasharotlarning hayotida, ularning bir-biri bilan muloqot 
qilishda ularning endokrin bezlari tomonidan ajratiladigan quyi 
molekeulyar bioregulyatorlar muhim rol o’ynaydi. Bunday 
moddalarni
feromon
lar deb ataydilar. Ularni orasida bezovtalik, 
agressiya kabi hissiyotlarni yetkazib berish, yashash maydonini 
belgilash uchun ishlatiladigan moddalar mavjud. Feromonlar juda kam 
miqdorda o’z vazifasini bajarish qobiliyatiga ega. Masalan, suvaraklar 
10
-14
mkg/ml dozada(1ml havoda 25 dona molekula!) feromonlar 
orqali yuborilgan ma’lum otni qabul qiladilar. Tabiiy feromonlarning 
ko’pchiligi ko’pkomponentli aralashmadan iborat bo’ladi. Hozirgi 

---

221 
davrda
Lepidoptera
turkumidagi kapalaklarni feromonlari yaxshi 
o’rganilgan. Ularning ko’pchiligi to’yinmagan alifatik spirt, ularning 
aldegid va atsetat hosilalari tuzilishiga ega. 
Bunda R=OH, OCOCH
3 
yoki CHO bo’lishi mumkin. Uglevodorod 
zanjirining uzunligi C
12
-C
16
bo’ladi. Qo’shbog’larning soni va holati 
hamda qo’shbog’ bo’yicha konfiguratsiya turli bo’lishi mumkin. Bu 
turdagi moddalar axiral birikmalar bo’lib, ularning biosintezi 
lipidlarga o’xshash o’tadi. 
H
3
C
OAc
(9Z )-tetradetsenilasetat 
OH
H
3
C
(10E, 12Z )-geksadekadienol(bombikol)