A. A. Ibragimov, V. U. Xo’jayev, O. M. Nazarov bioorganik kimyo

Nazorat savollari:
1. Oqsil va peptidlarni bir-birlaridan farqini tushuntirib bering?
2. Oqsil termini birinchi marta kim tomonidan fanga kiritilgan? 

---

45 
3. Protein nazariyasini kim taklif etgan? 
4. Protein nazariyasini asosiy holatlarini tushuntirib bering? 
5. Protein nazariyasi nima sababdan inkor etildi? 
6. Oqsillar organizmda qanday vazifalarni bajaradilar?
7. Peptidlar organizmda qanday fazifalarni bajaradilar? 
8. Oqsillar qanday elementar tarkibga ega? 
9. Azot miqdori orqali oqsil massasi qanday aniqlanadi? 
10. Oqsillar qanday usullar bilan ajratib olanadilar?
 
 
 
2.3.Oqsilni asosiy funksiyalari. Fermentlar. 
Reja: 
1.Oqsilni tirik organizmda bajaradigan asosiy vazifalari.
2. Fermentlar umumiy tavsifi. 
3.Fermentlarlarning asosiy turlari. 
4.Fermentativ kataliz kinetikasi. 
Tayanch iboralar
: 
ferment, enzim, ureaza, tripsin, ximotripsin, 
pepsin, koferment, kofaktor, oksidoreduktaza, transferaza, gidrolaza, 
liaza, izomeraza, ligaza, kislotali fosfataza, izoferment, fermentativ 
kinetika ferment-substrat kompleksi, Mixaelis tenglamasi, katal, 
ferment ingibitori va aktivatori, raqobat va raqobatsiz, allosterik 
oqsillar, faol markaz, bog’lovchi va katalitik qismlar. 

Muammoli vaziyat: 
a) Fermentlarni tasniflashda ajratilgan 6 
ferment sinflarini har birini bajaradigan vazifasini tushuntirib 
o’ting. 
b) Fermentlarni ta’sir etish mexanizmini tushuntirish uchun 
qo’llaniladigan “kalit-qulf” tamoyilini adabiyotlardan foydalangan 
holda tushuntirib bering. 
Oqsil - peptid moddalar organizmda turli-tuman biologik 
vazifalarni bajaradilar. 
Oqsil-fermentlar
ni eng muhim vazifasi- 
biokimyoviy reaksiyalarni katalizlashdir. Biologik katalizatorlar 
sifatida fermentlar tirik hujayrada amalga oshadigan va metabolizmni 
asosini tashkil etuvchi minglab reaksiyalarda ishtirok etadilar. 

---

46 
Oqsillarning fermentativ faolligi kimyoviy reaksiyalarni tezligi orqali 
biologik jarayonlarni qa’tiy, ma’lum izchillikda borishini va 
boshqarilishini ta’minlaydi. Oqsil-fermentlarga 
va 
polimeraza, 
azalar, 
adenilatsiklaza, 
ribonukleaza 
hamda 
tripsinlarni misol keltirsa bo’ladi.Tirik organizmlar, xususan, odam va 
sut emizuvchi hayvon organizmida moddalar almashinuvining 
boshqarilishida 
gormonlar 
muhim vazifani bajaradilar. Oqsil 
gormonlarga insulin, o’sish gormoni, lipotropin, prolaktin, 
gonadotropin, tireotropin kiradi. Ma’lum gormonlarning asosiy qismi 
peptidlar 
hisoblanadi. 
Bularga 
oksitotsin, 
vazopressin, 
adrenokortikotrop 
gormoni, 
glyukagon, 
gastrin, 
sekretin, 
xoletsistokinin, bradikinin, angiotenzin, glutation va oftalm kislotalar 
kiradi. Gipotalamusning rilizing omillari (liberinlar) ham 
gormonlarga yaqindir. Miya peptidlari - enkefalin, endorfin, xotira va 
uyqu peptid-lari ham katta ahamiyatga egadirlar. Oqsil-peptid 
moddalar ichida 
antibiotik
vazifani bajaradiganlari ko’pchilikni tashkil 
etadi. Bular qatoriga kolitsin, aktinoksantin, neokarsinoksantinlar 
kiradi. 
Antibiotik-peptidlar
katta guruhni tashkil etadilar: gramisidin 
tirosidin, batsitrasin, polimiksin, valinomisin, aktinomisin 
, nizin, exinomisin, penisillin, blastolizin. Zaharliligi eng yuqori 
bo’lgan 
toksinlar
ham mikrob oqsillaridir.Ta’sir etuvchi miqdori 
bo’yicha 
botulinizm, 
tayoqcha, 
difteriya 
toksinlari 
va 
enterotoksinlarga teng keladigan yo’q. O’simlik toksinlari ritsin va 
abrin ham yaxshi o’rganilgandir.Peptid toksinlarga falloidin, amanitin, 
malforminlar kiradi.