A. A. Ibragimov, V. U. Xo’jayev, O. M. Nazarov bioorganik kimyo

Nazorat savollari:
 
1. 

-Aminokislotalar qanday tuzilgan? 
2. Qanday xususiyat sababli 

-aminokislotalr stereoizomerlarga 
egadirlar? 
3. Kislota xossali aminokislotalarga qaysi aminokislotalar kiradi? 
4. Asos xossali aminokislotalarga qaysi aminokislotalar kiradi? 
5. Neytral xossali aminokislotalarga qaysi aminokislotalar kiradi? 
6. Svitter-ion qanday tuzilishga ega? 
7. Nima sababdan 

-aminokislotalar amfoter xossaga egadirlar? 

---

32 
8. Oqsillar izoelektrik nuqtada qanday xossaga egadirlar? 
9. Aminokislotalarni alkillash reaksiyalari qanday amalga oshiriladi? 
10.Nima sababdan atsil va angidrid hosilalar aminokislotalarni 
faollashda qo’llanadilar?
 
2.2.Oqsillarni kimyoviy tuzilishini tasavvuri 
Reja: 
1.Oqsilni xomashyodan ajratib olish. 
2.Oqsilning elementlar tarkibi. 
3.Oqsilni birlamchi, 2- chi,3-chi, 4-chi strukturasi. 
 
Tayanch iboralar: 
oqsil, peptid, protein, protein nazariyasi, biuret 
guruhi, fermentativ faollik, oqsil-ferment, gormon oqsil, toksin-oqsil, 
antibiotik-oqsil, transport oqsil, tuzilma oqsil, zahira oqsil, boshqaruv 
oqsil, almashinmaydigan aminokislotalar, elementar tarkib, azot 
bombasi, gel-xromatografiya. 

Muammoli vaziyat:
Qu
yida berilgan chizma asosida oqsillarni 
eng muhim biologik vazifalarini tasvirlang. Shu bilan bir 
qatorda shu biologik vazifani bajaradigan oqsillarni ham yozib 
chiqing. Xuddi shu vazifani peptidlar uchun ham bajaring. 
 
 
 
Oqsillar 
Oqsillar 
o’simliklar, 
hayvon 
to’qimasidan, 
mikroorganizmlardan maxsus usullar orqali ajratib olinadi. Buning 
uchun dastlab biologik material maydalanib gomogen holatga 
keltiriladi. 
Ko’pchilik 
holatlarda 
gomogenizatorda, 
maxsus 

---

33 
tegirmonlarda maydalandi. So’ngra ultratovush, vaqti-vaqti bilan 
muzlatish va eritish,”azot bombasi” kabi usullardan foydalaniladi. 
Masalan, 
mikroorganizmlardan oqsil ajratib olishda hujayra 
suspenziyasiga yuqori bosim ostida azot berilib, tezda bosim 
pasaytiriladi. Bunda hujayra oson parchalanib, oqsil eritmaga o’tadi. 
Agar mahsulot juda ko’p marta muzlatib - eritiladigan bo’lsa, muz 
kristallari hujayra devorini parchalaydi. Odatda oqsillar tabiatiga ko’ra 
tuzlar va har xil organik moddalarning eritmalari yordamida ajratib 
olinadilar. Oqsillarni eruvchanligi eritma 
iga bog’liq. Keyingi 
vaqtda ularni ajratish uchun bufer eritmalardan ham foydalanilmoqda. 
Oqsillarni ekstraktsiyalab olgandan so’ng fraksiyalab bir-biridan 
ajratiladi. Tuzlar yordamida cho’ktirish ularni fraksiyalashda eng oson 
usul hisoblanadi. Turli konsentratsiyali eritmalar hosil qilib oqsillarni 
bir-biridan ajratish mumkin. Ayrim oqsillarni cho’ktirishda og’ir 
metallar (
) tuzidan foydalaniladi. Oqsillarni
organik erituvchilar yordamida fraksiyalash usuli ham ularning 
eruvchanligiga 
asoslanadi. 
Hozir 
oqsillarni 
fraksiyalashda 
ultratsentrifugalash, elektroforez xromatografiya va immunobiologik 
fraksiyalash usullari keng qo’llanilmoqda. Yuqoridagi usullar bilan 
ajratib olingan oqsillar tarkibida doimo qo’shimcha moddalar bo’ladi. 
Ular tarkibida tuz ionlar ko’p uchraydi. Oqsillarni ulardan tozalash 
uchun dializ, elektrodializ, kristallantirish, qayta kristallantirish va 
gelfiltrlash kabi usullardan foydalaniladi.
Oqsillar yuqori molekulyar polimer molekulalar bo’lib, o’ziga 
xos elementar tarkibga egadirlar. Ularni tarkibi asosan uglerod, 
kislorod va azotdan iborat. Shuningdek, ko’pchilik oqsillar tarkibida 
oltingugurt 
uchraydi. 
Oqsillarni 
asosiy 
elementar 
tarkibi 
quyidagicha