A. A. Ibragimov, V. U. Xo’jayev, O. M. Nazarov bioorganik kimyo

-aminokislotalarning 
umumiy 
formulasi;tetraedrik 
 
uglerod 
atomidagi to’rtinchi o’rinbosar (R) bu monomer birliklarni xilma-
xilligini ta’minlaydi.

-Aminokislotalar 
konformasiyasini 
aniqlash 
uchun 
solishtiruvchi etalon sifatida chapga buruvchi serin molekulasi qabul 
qilingan. 
L-
Serinning fazoviy konfigurasiyasi 
L-
gliserin aldegidiga 
aynan o’xshash: 

---

17 
COOH
H
2
N
H
CH
2
OH
CHO
HO
H
CH
2
OH
L- serin
L- gliserin aldegidi
Oqsillarda uchraydigan barcha 

-aminokislotalar 
L
-konfiguratsiyaga 
ega bo’lsa ham, bu 

-aminokislotalarning burish yo’nalishi har xil 
bo’lishi mumkin. Tabiiy 

-aminokislotalardan serin, treonin, tsistin, 
tsistein, metionin, prolin, oksiprolin, gistidin, asparagin, oksilizin, 
fenilalanin, tirozin, triptofan va leytsinlardan boshqalari o’ngga 
buruvchidir.

R,S
-nomenklaturaga asosan ko’pchilik “
tabiiy
” yoki
L
- 
aminokislotalar 
S
-konfigurasiyaga egadirlar. 
Kislotali
xossaga ega aminokislotalar yon zanjirida ularga kislota 
xossasini beruvchi qo’shimcha karboksil guruh tutadilar.Bu 
aminokislotalar spirtli eritmalarda erimaydigan kaltsiyli va bariyli 
tuzlarni hosil qiladilar.Aminokislotalarning bu guruhiga quyidagilar 
kiradi:
 
 
 
 
 
 
 
1)
 
L-Asparagin kislota (Asp)
 
 
 
 
 

NH
2
O
O
OH
OH
 

(

-CO
2
H) = 3.86 
2)L- Glutamin kislota (Glu) 

C
C
H
3 
C
O
2 
H
H
N
H
2 
C
C
O
2 
H
H
N
H
2 
C
H
2 
(S)-alanin 
(S)-fenilalanin 

---

18 
NH
2
O
O
HO
OH
 
(

-CO
2
)=4.25
 
Asosli
xossaga ega aminokislotalar yon zanjirida qo’shimcha 
aminoguruh tutadilar. Bu aminokislotalar ma’lum kislotalarbilan 
cho’kma hosil qiladilar. Aminokislotalarning bu guruhiga quyidagilar 
kiradi: 
3)L- Lizin (Lys) 
NH
2
O
NH
2
OH
 (

-NH
2
)=10,53 
Taxmin qilish mumkinki, to’rtta metilen guruhi aminoguruhga 
harakatchanlikni beradi.
 

4)L- Oksilizin (Hylys) 
NH
2
O
NH
2
OH
OH
 
(

-NH
2
)=9,67 
 
Bu aminokislota faqat biriktiruvchi to’qimalarning oqsili - kollagenda 
aniqlangan. 
 
5)L- Arginin (Arg) 
NH
2
O
NH
NH
H
2
N
OH
 

---

19 

= 12,48

 
Bu 
aminokislotaning 
guanidin 
guruhi 
unga 
kuchli 
asosli 
xususiyatlarni beradi. Haqiqatdan ham guanidin - ma’lum organik 
asoslarni orasida eng kuchlilardan biridir. Uninig kuchi natriy 
ishqoriniki bilan tengdir. Guanidin guruhining kuchli asosli xususiyati 
iminoguruhning (

C=NH) protonlanishi natijasida hosil bo’lgan 
kationning 
protonlangan 
birlamchi 
aminoguruhga 
nisbatan 
barqarorligini bilan tushuntiriladi. Fiziologik sharoitlarda (
7.35) 
bu guruh doimo ionlangan holatda bo’ladi.